بررسی تنوع ژنتیکی و روابط بین صفات مورفولوژیکی-زراعی در ژنوتیپ های نخود کابلی در شرایط کشت پاییزه

مقدمه: نخود یکی از مهم ترین لگوم های دانه ای است که محصول آن به عنوان یک منبع ارزان پروتئین نقش مهمی در تامین امنیت غذایی کشورهای در حال توسعه ایفا می کند و در سال های اخیر به علت وقوع پدیده تغییرات آب و هوایی اهمیت فزاینده ای پیدا کرده است. تعیین خصوصیات ژرم پلاسم از نظر صفات مورد نظر، ایجاد جمعیت های اصلاحی را که برای دستیابی به اهداف خاص طراحی می شوند، تسهیل می کند. این پژوهش به منظور بررسی تنوع ژنتیکی ژنوتیپ های پیشرفته و ارقام نخود کابلی در شرایط کشت پاییزه، تحلیل روابط بین صفات مورفولوژیکی-زراعی و انتخاب ژنوتیپ های برتر انجام گرفت. مواد و روش ها: در این پژوهش، تنوع ژنتیکی ۱۵۰ ژنوتیپ نخود کابلی شامل ۱۲ رقم داخلی، ۴ رقم خارجی و ۱۳۲ لاین پیشرفته در دو سال زراعی متوالی (۱۳۹۹-۱۳۹۸ و ۱۴۰۰-۱۳۹۹) در مزرعه آزمایشی معاونت موسسه تحقیقات کشاورزی دیم کشور (کرمانشاه) در قالب طرح آلفا لاتیس با دو تکرار از لحاظ صفات مهم زراعی شامل صفات فنولوژیک، ارتفاع بوته و عملکرد دانه و اجزا آن در شرایط کشت پاییزه مورد بررسی قرار گرفتند. یافته ها: طبق نتایج تجزیه واریانس مرکب، اختلاف معنی داری بین ژنوتیپ های مورد بررسی از لحاظ تمامی صفات مورد مطالعه به جز دوره پر شدن دانه و وزن صد دانه وجود داشت. بر اساس نتایج حاصل از تجزیه بای پلات ژنوتیپ × صفت و تحلیل همبستگی ژنتیکی بین صفات، صفت تعداد نیام در بوته در هر دو سال اجرای آزمایش همبستگی مثبت و معنی داری با عملکرد دانه داشت. طبق نتایج حاصل از تجزیه کلاستر، ارقام و ژنوتیپ های مورد بررسی در سال های اول و دوم اجرای آزمایش به ترتیب در سه و دو گروه مجزا دسته بندی شدند. به منظور انتخاب ژنوتیپ های برتر با استفاده از شاخص MGIDI گزینش همزمان بر اساس عملکرد دانه بالا، وزن صد دانه زیاد، ارتفاع بلند، تعداد نیام در بوته بیشتر، گلدهی زودهنگام، زود رسی و طول دوره پرشدن دانه کوتاه انجام شد. در سال اول اجرای آزمایش ژنوتیپ های ۲۵، ۱۴۳، ۷۴، ۶۶، ۳۵ (آزاد)، ۹۷، ۱۳۳، ۱۹، ۴، ۵۲، ۱۵، ۸۰، ۳۶ (عادل)، ۴۰ (سعید)، ۱۰۸، ۲۲، ۸۶، ۱۰۶، ۱۴۱، ۹۹، ۹۸ و ۲۱ به عنوان ژنوتیپ های برتر شناخته شدند. در سال دوم اجرای آزمایش ژنوتیپ های ۳۵ (آزاد)، ۱۳، ۳۴ (نصرت)، ۷۰، ۱۳۶، ۴۶، ۹۹، ۲۰، ۱۲۰، ۳۶ (عادل)، ۳۰، ۷۳، ۵۱، ۱۱۶، ۵۹، ۲۳، ۱۹، ۵۵، ۴۱ (ثمین) و ۱۱ به عنوان ژنوتیپ های برتر شناخته شدند. ارقام آزاد و عادل و لاین های ۹۹ و ۱۹ در هر دو سال متوالی به عنوان ژنوتیپ های برتر شناسایی شدند. نتیجه گیری: تنوع ژنتیکی قابل توجهی از لحاظ صفات مرتبط با عملکرد دانه در ژرم پلاسم مورد مطالعه وجود داشت که امکان انتخاب ژنوتیپ های برتر را فراهم می کند. طبق نتایج این پژوهش صفت تعداد نیام در بوته نقش مهمی در شکل گیری عملکرد دانه در شرایط کشت پاییزه داشت. ژنوتیپ های برتر شناسایی شده در این پژوهش را می توان به عنوان والدین تلاقی ها در برنامه های به نژادی نخود کابلی برای شرایط کشت پاییزه مناطق معتدل مورد بهره برداری قرار داد.