نمود تناسبات هندسی در فضای حوض خانه؛ نمونه موردی خانه های قاجار در تبریز

هندسه از عناصر اصلی و دستمایه های بنیادین معماری محسوب میگردد که در گذشته در کلیه آثار معماری ایران به صورت آشکار و نهان نمود و تجلی داشته است. بناهای مسکونی یکی از آثاری می باشند که نکات حائز اهمیتی را منباب هندسه در خود گنجانده است. یکی از فضاهای مهم خانههای تاریخی حوضخانه میباشد که تعبیه آن در خانه های تاریخی بصورت بنایی مستقل و گاه پیوسته بوده و اکثرا در زیرمین خانه های تاریخی به چشم می خورد. حوضخانه به عنوان یکی از عناصر مهم و اساسی در خانه های تاریخی در طول زمان به فراموشی سپرده شده است. خانه های تاریخی نشانگر قسمتی از هویت شهر تبریز بوده که در این بین خانه های دوران قاجار نقش مهمی ایفا نموده اند. فلذا این پژوهش با بررسی هندسه ی حوضخانه ها به دنبال کشف تناسبات و هندسه حوضخانه های خانه های تاریخی دوران قاجار تبریز بوده و به دنبال شناخت جایگاه حوضخانه به عنوان یک عنصر فضایی مهم در خانه های تاریخی و استخراج اصول هندسی حاکم بر ساخت آن در گذشته میباشد. این پژوهش باتوجه به نوع موضوع از روش کیفی-تحلیلی و به روش مطالعات کتابخانه ای، بررسی کتب و مشاهدات میدانی برای جمع آوری اطلاعات و تحلیل آن ها استفاده کرده است. بر این اساس این پژوهش در پی رسیدن به پاسخ این سوال «هندسه حاکم بر فضای حوضخانه ها در خانه های تاریخی چگونه بوده است؟»، ابتدا پس از تعاریفی از خانه های تبریز، به ساختار فضایی خانه ها در دوره قاجار و تعبیه حوضخانه در این بناها، به تبیین هندسه های مورد بررسی پرداخته و سپس با انتخاب بناهای ثبت شده در میراث فرهنگی استان آذربایجان-شرقی که منسوب به دوره قاجار میباشند، پیشبرد عملی کار پیگیری شده است. در نهایت مشخص شد که قرارگیری فضای حوضخانه در این خانه ها در تطابق هندسی با تناسبات دنباله فیبونانچی،√(۲ )،√(۳ )،√(۵/۲ ) و پیمون میباشد و به طور میانگین حدود ۵/۱۸ درصد پلان زیرزمین این خانه ها را فضای حوضخانه تشکیل داده که طول فضای حوضخانه به نسبت ۵/۱ الی ۳ متر بیشتر از عرض آن در تمام نمونه های مورد بررسی بود.