سنجش ضریب تمرکز منطقه ای و نابرابری فضایی در صنایع کارخانه ای استان های ایران

تمرکز جغرافیایی به عنوان یکی از معیارهای ارزیابی عدم تعادل منطقه­ای معرفی شده است که نحوه توزیع صنایع را از لحاظ جغرافیایی در میان مناطق مختلف در نظر می­گیرد و میزان یکنواختی و تجانس توزیع فعالیت­های اقتصادی بین مناطق را مورد ارزیابی قرار می­دهد. تمرکز فعالیت­های صنعتی در چند استان کشور و توزیع نامتوازن آن­ها در پهنه­ی سرزمین به یکی از مهم­ترین چالش­های فراروی سیاست­گذاران کشور تبدیل شده است. در این راستا هدف پژوهش حاضر سنجش ضریب تمرکز منطقه­ای و نابرابری فضایی صنایع کارخانه­ای در استان­های ایران می­باشد. این تحقیق از نوع کاربردی بوده و روش انجام تحقیق به صورت تحلیلی و مبتنی بر مطالعات کتابخانه­ای و میدانی می­باشد، جهت تجزیه و تحلیل اطلاعات از شاخص الیسون و گلیسر (EG)، شاخص ضریب جینی و شاخص صرفه­جویی ناشی از مقیاس، برای اندازه­گیری میزان تمرکز فضایی صنایع استفاده شده است. نتایج شاخص EG نشان می­دهد که بالاترین تمرکز شدید مربوط به صنعت، انتشار، چاپ و تکثیر رسانه­های ضبط شده (۱.۵)، کمترین میزان تمرکز متوسط مربوط به ساخت سایر محصولات کانی ­غیرفلزی (۰.۰۴) می­باشد. با توجه به نتایج بدست آمده علت این تمرکز جغرافیایی مزیت­های طبیعی و قابلیت سودآوری صنعت مورد بررسی می­باشد. همچنین نتایج بدست آمده از محاسبه شاخص ضریب­ جینی نشانگر آن است که بیش­ترین تمرکز جغرافیایی مربوط به ساخت محصولات از توتون و تنباکو (۰.۹۵) و کمترین تمرکز مربوط به ساخت سایر محصولات کانی­ غیرفلزی (۰.۴۰) می­باشد. بر اساس نتایج محاسبه شاخص صرفه­جویی ناشی از مقیاس مشخص شد که بیش­ترین صرفه اکثر صنایع در استان­های تهران، البرز، کرمان است. همچنین بالاترین صرفه مقیاس در صنعت ساخت محصولات کانی­غیرفلزی و کمترین صرفه مقیاس مربوط به صنعت ساخت مواد شیمیایی است. از مهم­ترین یافته­های کمی تحقیق می­توان به این موارد اشاره نمود: بالاترین تمرکز شدید مربوط به صنعت، انتشار، چاپ و تکثیر رسانه­های ضبط شده و همچنین بیش­ترین تمرکز جغرافیایی مربوط به ساخت محصولات از توتون و تنباکو است. از مهم­ترین یافته­های کیفی؛ بالاترین صرفه صنعت ساخت محصولات از توتون در استان گیلان، ساخت کاغذ در البرز و صنعت انتشار، چاپ در تهران، ساخت کک، فرآورده­های حاصل از تصفیه نفت در هرمزگان، ساخت مواد شیمیایی در بوشهر، ساخت کانی ­غیرفلزی در کرمان و ساخت فلزات در کرمان و ساخت محصولات فلزی فابریکی در مرکزی، ساخت ماشین­آلات دفتری در هرمزگان، ساخت ماشین­آلات و دستگا­ه­های برقی در زنجان، ساخت رادیو و تلویزیون در البرز، ساخت تجهیزات حمل و نقل در بوشهر، و بازیافت در تهران می­باشد. در نهایت بررسی­های این تحقیق بیانگر این مطلب است که توزیع فعالیت­های صنعتی در استان­های کشور مناسب نمی­باشد.