تبادر(علامت حقیقت مجاز) در اصول فقه

تبادر به عنوان قویترین و مشهورترین علامت تشخیص معنای حقیقی و مجازی می باشد. در مقدمه علم اصول و در ذیل مباحث حقیقت و مجاز که شاخه ای از تقسیمات الفاظ به اعتبار کاربرد است مطرح شده است . گرچه عمده نظر اصولی ها در مبحث تبادر، بازشناسی معنای حقیقی از مجازی است ، لکن تبادر به عنوان معیار تشخیص ظهور کلام و اثبات حجیت آن نیز مورد استناد فقیهان قرار گرفته است و به باور برخی ، تبادر می تواند در تشخیص حدود و لوازم معنای مطابقی به کار رود. برای مثال همچنان که معنای مطابقی هیئت امر به دلیل تبادر »الزام « است ، محدوده الزام نیز به همین دلیل ثابت می گردد یا سجده در عرف شرع با نیت ، یا رساندن اجزای هفت گانه بدن به زمین ، طمانینه وامثال آن همراه است علامه می فرماید از کلام برخی محققان چنین استفاده می شود که تبادر به سه دسته »تبادر وضعی )«حاق ی ) که برآمده از وضع تعیینی یا تعینی لفظ بر معناست ، »تبادر بالقرینه « و »تبادر اطلاقی « که مستند به غلبه یا کمال وجود یا شهرت استعمال یک لفظ در معنایی خاص است ، تقسیم می شودالبته برخی تبادر اطلاقی را زیرمجموعه تبادر بالقرینه دانسته اند به باور مشهور، تنها تبادر وضعی ، کاشف از حقیقت لغوی، عرفی یا شرعی است و تبادر مستند به قرینه و تبادر اطلاقی می توانند به عنوان راهکار تشخیص ظهور کلام به کار روند آنچه موضوع سخن در این مقاله است ، همان تبادر وضعی می باشد و در جایی که حتی سخن از کارکرد ظهوریابی تبادر می شود، تلاش عمده نگارنده بر تعقیب مباحث مربوطه ، از زاویه تبادر وضعی خواهد بود.ذکر این نکته نیز لازم است که کارکردهای مختلف تبادر وضعی ، از گزند شبهات نیز بی نصیب نمانده است . برخی از این شبهه ها در بستر هرمنوتیک فلسفی مطرح گردیده میرزای قمی و متاس فانه علی رغم انعکاس نسبی آن در اصول فقه ، پاسخ شفاهی به آن داده نشده است . شبهات دیگری نیز در این باره مطرح شده که بررسی خواهد شد.