دماوند در دوره پیش از اسلام از منظر منابع تاریخی و شواهد باستان شناسی

دماوند یکی از مناطق تاریخی ایران در حاشیه جنوبی البرز مرکزی است که براساس اسناد تاریخی و داده های باستان شناسی در دوره تاریخی نقش مهمی در تحولات سیاسی، فرهنگی، اجتماعی و افتصادی ایران پیش از اسلام داشته است. متون تاریخی و به ندرت داده های باستان شناسی اطلاعات پراکنده ای از منطقه دماوند هم زمان با دوره ماد، هخامنشی، سلوکی ارائه داده است. در پژوهش حاضر تلاش می شود با استفاده از متون تاریخی و شواهد باستان شناسی مانند کتیبه ها، سکه ها، مهرها و اثر مهرها و سایر مواد فرهنگی مکشوفه از کاوش ها و پژوهش های باستان شناسی انجام گرفته در محوطه های باستانی، جایگاه دماوند در تاریخ ایران در دوره پیش از اسلام تبیین و ارزیابی گردد و خلاءهای علمی را که درخصوص این دوران را مورد مطالعه و پاسخ گوید. در پژوهش پیش رو برای رسیدن به هدف تعیین شده از روش توصیفی-تحلیلی استفاده گردیده است. مطالعات میدانی و کتابخانه ای و تحلیل مقایسه ای مهم ترین روش های جمع آوری اطلاعات در پژوهش حاضر است. این مقاله تلاش دارد با مطالعه متون تاریخی و شواهد باستان شناسی به این پرسش ها پاسخ دهد که منظقه دماوند در کدام دوره تاریخی پیش از اسلام از اهمیت و رونق زیادی برخور دار بوده؟ و نقش این منطقه در تحولات دوران پیش از اسلام چگونه بوده است؟. شواهد ترکیبی باستان شناسی و تاریخی نشان می دهد که دماوند به دلیل موقعیت راهبردی نقش مهمی و محوری در تاریخ ایران از دوران تاریخی و بخصوص از اولین سال های شکل گیری شاهنشاهی اشکانی و ساسانی تا آخرین سال های امپراتوری ساسانی و حتی اوایل اسلام ایفا کرده است. نام بردن از دماوند در ضمن تشریح درگیری های نظامی اوایل دوره ساسانی، حضور دماوند در درگیری های نظامی قباد اول، خسرو دوم و یزدگردسوم، در این کشمکش ها تنها بخشی از رویدادهای تاریخ دماوند در دوره ساسانی در ایران است که امروزه به لطف شواهد متون تاریحی و شواهد باستان شناسی اطلاعات پراکنده ای از آن ها در دست است.