تحلیل و بررسی چارچوب تاریخی مالیه نگاری شیعیان؛ مطالعه موردی زکات (سه قرن نخست هجری)

یکی از شعب تاریخ نگاری در فرهنگ و تمدن اسلام، تدوین آثاری با موضوعات مالی بوده است. زکات نیز به عنوان یکی از شاخه های متون مالی به غیر از خراج، جزیه و خمس... مورد توجه فقهای مسلمان قرارگرفته است. با وفات رسول الله ص یکی از مباحثی که در ارتباط با منابع مالی دولت اسلامی مطرح شد بحث پرداخت زکات بود. با گسترش فتوحات و درآمد دولت اسلامی مبانی فقهی زکات به تدریج تدوین شد. چارچوب تاریخی مالیه نگاری شیعیان در باب زکات شامل زمینه ها، علل و عوامل نگارش، سبک و روش، محتوا، نگرش و کاربرد فقهی و تاریخی این آثار می باشد که در این پژوهش با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی، استفاده از منابع اولیه و از طریق مطالعه کتابخانه ای مورد بررسی قرار گرفته است. قرآن و نگرش های مالی آن، بهره گیری از سنت رسول الله ص و امام علی ع، توجه به مسائل فقهی- مالی، فتوحات و گسترش دارالاسلام و نحوه اداره شرعی سرزمین های مفتوحه از علل توجه شیعیان به نگارش این آثار می باشد. نگارش این آثار با هدف پاسخگویی به مسائل فقهی- شرعی و تشریح احکام زکات و رفع مشکلات مالی ناشی از فتوح بوده است. فقهای شیعه با روش روایی و با نگرش فقهی دست به تالیف این آثار زده اند. محتوای این آثار در دو طبقه بندی قرار دارد؛ زکات مال و زکات بدن. این آثار و روایات نویسندگان آن علاوه بر کاربرد فقهی، کاربرد تاریخی نیز داشته اند. در سه قرن نخست هجری ۳۱ نفر از شیعیان دست به تالیف اثر در باب زکات زده اند.