لطایف فی الاصول

لطایف فی الاصول (تاریخ تالیف: ۶۹۶ هجری قمری) از محمد بن محمد مرغینانی معروف به شمس دبیران کهن ترین دانشنامه منظوم فارسی است که به دست ما رسیده است. این منظومه ۴۸۹۷ بیتی در دو موضوع اصلی «علم اصول» (شامل معرفت صفات و افعال حق و نبوت انبیا) و «اصول اشعار» (شامل صنایع ادبی، عروض و قافیه فارسی) سروده شده است. مولف که از ادبا و علمای اهل سنت ماوراءالنهر بوده، این منظومه را پس از اقامت ده ساله در آسیای صغیر در سنین پیری برای ارشاد فرزندان خویش ساخته و به وزیر مقتدر ایلخانی، صدرالدین احمد خالدی زنجانی ملقب به صدر جهان (متوفی رجب ۶۹۷) تقدیم داشته است. در مقاله حاضر یگانه نسخه خطی این کتاب که به خط شاعر است، خود شاعر، مهدی الیه کتاب و موضوعات و علوم مطروحه در آن معرفی شده است. لطایف فی الاصول مرجعی است برای آگاهی از تنوعات نسبی و سنن گاه متفاوت در طبقه بندی علوم، به ویژه علوم دینی، و سیر تحولات آن در میان دانشمندان اسلامی. تمرکز این مقاله اما بر وجوه ادبی متن است.