مسلمانان و دانش سلامت در تمدن اسلامی؛ تالیفات و نوآوریها: پژوهش آماری

زمینه و هدف: آن چه که تحت عنوان نظام پزشکی در تمدن اسلامی شناخته می­شود بیش از هر چیز مرهون کوشش­ و پژوهش­ پزشکان مسلمانی بود که با انجام تالیفات و ابداع روش­ها، دوره عربی طب یونانی را که نتیجه ترجمه آثار گذشتگان بود به پایان خود نزدیک نمودند. این پژوهش بر آن است که با واکاوی و احصاء تالیفات برجسته و نوآورانه پزشکان مسلمان سهم آنان را در پی­ریزی و توسعه دانش پزشکی در دوره میانه تمدن اسلامی نشان دهد            مواد و روش­ها: داده­­های این پژوهش به شیوه کتابخانه­ای گردآمده و به روش آماری و توصیفی تحلیل شده است. بر این اساس با مراجعه به منابع معتبر تاریخ پزشکی، کتاب­های طبقات الاطباء و دیگر آثار پزشکان مسلمان در تالیف و نوآوری، دسته­بندی و تحلیل شده و سپس با استفاده از جدول شمار آنها نمایش داده شده است. ملاحظات اخلاقی: شناسه اختصاصی کمیته اخلاق: IR.UMSHA. REC.۱۳۹۸.۸۳۰                          یافته­ها: بنابر یافته­های این پژوهش، از مجموع تقریبی ۸۵۰ تالیف طبی معتبر که در منابع مذکور مورد اشاره بوده­اند حدود ۵۵۰ اثر نگاشته پزشکان مسلمان به ویژه از سده سوم( تقریبا پس از نهضت ترجمه) تا پایان سده هفتم بوده است. عمده این تالیفات دارای محتوایی نوآورانه در حوزه تشخیص و درمان بیماری­ها، آموزش، نقد آثار گذشتگان، دائره­المعارف­های طبی، ترکیبات دارویی و ابزار و تجهیزات بوده­اند که نقش آفرینی متون طبی ترجمه شده را محدود نمودند. نتیجه­گیری:­ پزشکان مسلمان در تمدن اسلامی توانستند با تالیف حدود ۵۵۰ اثر برجسته طبی که دارای ارزش و تاثیرگذاری بعضا جهانی بودند، گام مهمی در پیشبرد و توسعه این علم بردارند. این تالیفات که عمدتا دارای محتوایی نوآورانه در حیطه نقد آثار علمی گذشتگان، تشخیص و درمان بیماری­ها، آموزش، دائره­المعارف­های پزشکی، شرح­حال طبیبان و حکیمان، ترکیبات دارویی و ...، بودند نقش مهمی در پایان دادن به دوره عربی طب یونانی، و پی­ریزی و شکوفایی نظام نوین پزشکی در تمدن اسلامی داشتند.