واکاوی شخصیت سیمرغ در شاهنامه و منطق الطیر بر پایه نظریه ذهنیت اسطوره ای

سیمرغ یکی از باشندگان اسطوره ای است که در ادبیات فارسی حضوری گسترده دارد. طبق نظریات لوی-برول، قانون آمیختگی بر ذهنیت اسطوره ای حکمفرماست و این ذهنیت گاه علیت را نادیده می گیرد. در ذهنیت اسطوره ای حیوان توتمی حافظ اعضای گروه خود نیز هست. در این پژوهش کوشیده ایم با تکیه بر مطالعات کتاب خانه ای و اسنادی و بهره گیری از روش تحلیل محتوا و استفاده از نظریه لوی-برول به تحلیل ویژگی های اسطوره ای سیمرغ در شاهنامه فردوسی و منطق الطیر عطار بپردازیم. سپس شخصیت این مرغ اسطوره ای را در این دو اثر ادبی مقایسه کرده ایم. نتایج این پژوهش نشان می دهد شخصیت سیمرغ برآمده از ذهنیت اسطوره ای است. در شاهنامه این پرنده بر کوهی مقدس کنام دارد، نیای توتمی زال است، به کمک پر خود از خاندان وی مراقبت می کند، علیت را معلق می کند، جادوپزشک است و قدرت پیش گویی دارد. در منطق الطیر نیز بر قاف منزل دارد، پر وی مایه تفال است و دارای فره است. تفاوت سیمرغ فردوسی و عطار در میزان آمیختگی این مرغ با اعضای گروه است؛ برخلاف شاهنامه که در آن آمیختگی زال و سیمرغ سبب محوشدن زال نمی شود، در منطق الطیر می بینیم که پرندگان در سیمرغ محو می شوند. هر چند ذهنیت اسطوره ای در شاهنامه پررنگ تر است اما قانون آمیختگی در داستان عطار نقشی فراگیرتر دارد.