تاویل در قرآن

چکیده: لفظ تاویل در قرآن ۱۷ مرتبه در ۱۵ آیه به معانی علت و غرض و بیان صور اصلی، نتیجه و عاقبت امر، تعبیر خواب، حمل لفظ به معنای خلاف ظاهر و کشف غوامض و متشابهات قرآن به کار رفته است. با توجه به این آیات و با دقت نظر در موارد استعمال تاویل در هر یک، معلوم می شود که لفظ تاویل معانی مختلفی دارد، گرچه مآل و بازگشت همه آنها به یک حقیقت باشد. از میان این وجوه آنچه مورد اختلاف است تاویل متشابهات است که در آیه ۷ سوره آل عمران مطرح شده است و گروهی از مفسرین «واو» در «و الراسخون فی العلم» را استیناف و گروهی عطف فرض کرده اند که در نتیجه دسته اول علم به تاویل متشابهات قرآن را مختص خدای تعالی دانسته و دسته دوم راسخون در علم را نیز در دانستن آن شریک دانسته اند . خلاصه ماشینی: "ادله مفسرین بر اینکه «واو» عطف نیست و استیناف است فخر رازی در تفسیرش بعد از بیان هر دو نظر، قول دوم را صحیح شمرده است ؛ یعنی «والراسخون » عطف نشده باشد بلکه کلام در «الا الله " تمام شده و " واو " برای ابتداست و دلایلی برای تاکید این نظر ذکر کرده است : ۱- لفظ اگر دارای یک معنای راجح باشد و دلیل قویتری دلالت کند که ان ظاهر مراد نیست و بدانیم که مراد خدای تعالی بعضی از مجازات آن حقیقت است ومجازات هم بسیار باشند و ترجیح بعضی از این مجازات بر بعض دیگر فقط از طریق مرجحات لغوی ممکن است و مرجحات لغوی جز ظن ضعیف افاده نمی کند و وقتی یک مساله قطعی و یقینی باشد استفاده از دلایل ظنی ضعیف جایز نیست (پس تاویل متشابه جایز نیست ). اما محققون علما به یک منزلت میانه ای قائل شدند که در آن نه آن چنان هستند که هیچ از تاویل قرآن ندانند و نه اینکه به آنان جمیع منزلت علم تاویل اعطا شده باشد، بلکه می گویند: «ان فی التاویل ما یعلمه العلماء و فیه ما لا یعلمه الا الله تعالی » و قول راسخون در علم که می گویند: «امنا به کل من عند ربنا» دلالت می کند بر تسلیم بودن آنان در آنچه نمی دانند از تاویل متشابه مانند: وقت قیامت و مانند آن [رضی ۱۳۵۵ ج ۵: ۴ ۹]."