معرفی و شرح نقدهای عرفانی امام خمینی (س) بر متن و شرح فصوص الحکم

چکیده: : ابن عربی را می توان از بزرگترین و پرکارترین عارفان ، بل عالمان اسلامی در تمام قرون و اعصار به شمار آورد. وی علاوه بر ایجاد دگرگونیها و تحولات عظیم در عرفان اسلامی آن را به گونه ای بی سابقه تدوین و تنظیم نموده است . از جمله آثار بی نظیر این عارف بزرگ کتابی است معروف و موسوم به فصوص الحکم که به گفته خود او در جریان مکاشفه ای از سوی پیامبر بزرگ اسلام ، مامور نگارش آن می شود. این کتاب در طول سده های گذشته همواره به عنوان منبعی ارزشمند و یگانه مورد نقد و نظر و شرح و حاشیه عارفان و محققان عرفان نظری قرار گرفته است . از جمله شروح فنی بر این کتاب ، شرح داود قیصری است که از دیرباز هم به عنوان متن درسی مورد عنایت مدرسان عرفان نظری بوده و هم نظر منتقدان و محققان را در مقام تعلیقه نویسی و حاشیه نگاری به خود جلب نموده است . از میان این نقدها می باید به نقدهای عالمانه و محققانه امام راحل اشاره نمود که در قالب تعلیقاتی هم بر بخش مقدمات و هم بر بخش شرح فصوص قیصری نوشته شده است . این تعلیقات را بر اساس ساخت محتوایی آنها می توان به سه قسم تقسیم نمود: تعلیقات ایضاحی ، تعلیقات اقتراحی و تعلیقات انتقادی . در سلسله مقالاتی که از این پس پی خواهیم گرفت ، هدف آن است که ضمن معرفی تعلیقات قسم سوم که درواقع ، حاوی نظریات اختصاصی امام در مباحث و مسائل عرفانی می باشد، به شرح و تفسیر و احیانا نقد و تحلیل آنها بپردازیم . در شماره حاضر، نخست به معرفی ۲۶ تعلیقه از این تعلیقات انتقادی یعنی در حدود ثلث این مجموعه و سپس به شرح و توضیح نخستین تعلیقه از آنها پرداخته ایم . امید می بریم با این تلاش کوچک ، گامی هرچند کوتاه در راه آشنایی با آثار عرفانی اسلامی بالعموم و با آثار عرفانی امام بالخصوص و با این اثر نفیس بالاخص برداشته باشیم . خلاصه ماشینی: ۱۱ فی تفسیر القیل الاقوم ] ۱۳۶۸: ۴۸ ۴۹ [ احتمال دارد که این عبارت متعلق باشد به عبارت ماتن : «ممد الهمم » به این معنی که هر همتی از سوی اصحاب قلوب و کاملان به سبب همت رسول و آل اوست ؛ بل هر همتی سایه همت او و مظهر قدرت او بر اقوم می باشد و این موافق با ذوق اهل معرفت است ؛ زیرا همه نبوات و ولایات ، سایه نبوت ذاتی و ولایت مطلق اوست و هیچ دعوتی نیست مگر به او و هیچ دعایی نیست مگر برای او و هیچ احسانی نیست مگر به او، چنان که در قرآن می فرماید: «و قضی '''' ربک الا'''' تعبدوا الا ای''''اه و بالو''''الدین احس''''انا» ، ] اسراء: ۲۳ [ پس رسول (ص ) یکی از دو پدر روحانی و خلیفه متحد با وی در روحانیت ، پدر روحانی دیگر است ، همچنان که خود رسول (ص ) فرموده اند: «من و علی دو پدر این امت هستیم » و این یکی از معانی قضای رب و یکی از معانی والدین است . ۱۷ فی المراد من الاعیان ] ۱۳۶۸: ۵۶ [ در اینجا منظور از اعیان ، بر خلاف تجویز شارح ، اعیان خارجی یا اعیان ثابته نیست ؛ زیرا غایت خلقت و تجلی چیزی نیست جز ذات و اسما همچنین اعیان عبارتند از آیینه تجلیات ، نه خود آنها و این موافق با حدیث قدسی «کنز مخفی » است ؛ یعنی دوست داشتم که ذاتم به مقام کنزیت ، که مقام واحدیت و واجد کثرت مختفی است ، شناخته شود.