بررسی تغییرات ویژگی های خاک در تیپ های خالص و آمیخته راش در جنگل های غرب گیلان

مقدمه و هدف: طبقه­بندی رویشگاه­های جنگلی یکی از اساسی­ترین کارها برای مدیریت بهینه است که دارای مفاهیم کاربردی و بلندمدت مانند تنظیم ساختار جنگل­ها، افزایش بهره­وری جنگل، انتخاب گونه­های تندرشد مناسب برای جنگلکاری­های پربازده، افزایش بازده چوب برای تسهیل رابطه عرضه و تقاضا، احیای جنگل­ها، افزایش دسترسی به منابع جنگلی و همچنین ایفای عملکرد بوم­شناسی جنگل­ها است. در سال­های اخیر استفاده از عوامل مختلف برای طبقه­بندی رویشگاه­ها روز به روز گسترش بیشتری پیدا کرده است. هدف این تحقیق بررسی تغییرات مهم­ترین ویژگی­های خاک را در رویشگاه­های راش در منطقه ناو اسالم است.  مواد و روش­ها: این تحقیق در سری سه حوزه هفت ناو اسالم و در پارسل­های ۳۳۶، ۳۲۰، ۳۱۸ و ۳۵۰ انجام شد. پارسل ۳۲۰ به­عنوان پارسل شاهد در نظر گرفنه شد. برای بررسی و تعیین تیپ­های درختی در سطح پارسل­های مورد بررسی، ۸۴ قطعه­نمونه مربعی­شکل به ابعاد ۲۰×۲۰ متر به­صورت منظم تصادفی با شبکه آماربرداری به ابعاد ۲۰۰×۱۵۰ برداشت شد. در هر قطعه­نمونه، علاوه بر ثبت مشخصات شیب، جهت و ارتفاع از سطح دریا، متغیرهای نوع گونه، ارتفاع و قطر برابرسینه تمام گونه­های درختی برداشت شد. سپس تیپ­های درختی قطعه­نمونه­های موردنظر با استفاده از تحلیل دوطرفه گونه­های شاخص TWINSPAN تعیین شدند. برای تعیین محل پروفیل­های خاک، نقشه شکل زمین تهیه و با درنظر­ گرفتن تنوع ویژگی­های رویشگاهی و مساحت شکل زمین­ها، ۳۵ قطعه نمونه در واحدهای همگن مشخص شد و پروفیل­ها در این واحدها حفر و نمونه­های خاک از افق های A و B خاک برداشت شدند. پس از حفر هر پروفیل در تیپ­های موردنظر، مقطع عمودی هر پروفیل براساس مشخصات تفکیک­کننده مانند رنگ، بافت و یا ساختمان خاک به قسمت­های مختلف تفکیک شد. سپس از هر یک از افق­های تفکیک شده A و Bنمونه خاک گرفته و به آزمایشگاه منتقل شدند. سپس در محیط آزمایشگاه خشک و پس از کوبیدن از الک دو میلی­متری عبور داده شد و مهم­ترین ویژگی­های خاک مورد بررسی قرار گرفتند. برای بررسی روابط بین ویژگی­های خاک و تیپ های درختی، از تحلیل تطبیقی متعارفی (CCA)، تجزیه واریانس یک طرفه (ANOVA) و آزمون دانکن استفاده شد. یافته­ها: بر اساس نتایج آنالیز TWINSPAN، منطقه مورد نظر به پنج تیپ درختی شامل راش خالص، آمیخته راش-پلت، آمیخته ممرز- راش همراه، توسکا آمیخته راش- ممرز و آمیخته راش- شیردار طبقه­بندی شد. مطابق نمودار حاصل از رسته­بندی، درصد رس، ترسیب کربن و ارتفاع از سطح دریا در افق A با جهت مثبت محور اول همبستگی معنی­داری نشان دادند و کربن آلی، فسفرقابل دسترس و پتاسیم تبادلی و ترسیب کربن با جهت منفی محور دوم همبستگی معنی­دار نشان دادند. در افق B درصد شن و ارتفاع از سطح دریا با جهت مثبت محور اول و درصد رس، کربن آلی، فسفر قابل دسترس، پتاسیم تبادلی و ترسیب کربن با جهت منفی محور دوم همبستگی معنی­دار نشان دادند. هر پنج تیپ درختی تحت تاثیر ارتفاع از سطح دریا و درصد رس در افق A بودند. اما تیپ راش خالص، آمیخته راش- شیردار و آمیخته راش- ممرز تحت تاثیر درصد رس در افق B و ترسیب کربن در هر دو افق و پتاسیم در افق A بودند. تیپ­های آمیخته راش-ممرز، راش-شیردار و راش-افرا تحت تاثیر درصد شن در هر دو افق و فسفر قابل دسترس و پتاسیم تبادلی در هر دو افق بودند. نتایج آنالیز واریانس ویژگی­های فیزیکی و شیمیایی خاک نشان داد که اختلاف معنی­داری بین میانگین جرم مخصوص ظاهری، درصد رس، درصد شن، درصد رطوبت اشباع، اسیدیته، درصد کربن آلی، فسفر قابل دسترس، پتاسیم تبادلی و ترسیب کربن در بین تیپ­های درختی وجود دارد، درحالی­که اختلاف معنی­داری بین میانگین ویژگی­های درصد سیلت و درصد تخلخل در بین تیپ­های درختی مشاهده نشد. همچنین نتایج نشان داد که اختلاف معنی­داری بین میانگین درصد کربن آلی، فسفر تبادلی و پتاسیم قابل دسترس در دو افق خاک وجود دارد، درحالی­که اختلاف معنی­داری بین میانگین جرم مخصوص ظاهری، درصد رس، درصد سیلت، درصد شن، درصد رطوبت اشباع، درصد تخلخل، اسیدیته و ترسیب کربن در دو افق خاک وجود ندارد. نتیجه­گیری کلی: بر اساس نتایج این پژوهش در تیپ­هایی که گونه راش غالبیت بیشتری دارد از نظر شرایط خاک چندان مناسب نیستند و تیپ­های آمیخته راش در رویشگاه­های با شیب بیشتر و ارتفاع کمتر مستقر شده­اند و کم­عمق­بودن خاک و کمبود مواد مغذی از شرایط اصلی خاک­های این رویشگاه­ها است. در این تحقیق نشان داده شده است که خاک یکی از شرایط محیطی بسیار مهم است که ارتباط معنی­دار آن با تیپ­های درختی تایید شده است. بنابراین می­توان از خاک به­عنوان شاخصی مناسب برای تفکیک تیپ­های جنگلی استفاده کرد.