ارزیابی ادراک بهره برداران از هم راستایی مدیریت منابع طبیعی با شاخص های حکمرانی خوب (پژوهش موردی: شرق استان گلستان)

مقدمه و هدف: استان گلستان یکی از استان های شمالی کشور ایران است که با مساحتی بالغ بر ۲۰۳۶۷ کیلومتر مربع، ۳/۱ درصد از مساحت کشور را به­خود اختصاص داده است. متاسفانه منابع طبیعی استان گلستان طی چند دهه اخیر در نتیجه برداشت مازاد از جنگل ها و چرای بیش از حد دام ها و دیگر اقدامات انسانی مورد تهدید واقع شده و امروزه با چالش های اساسی در این زمینه مواجه است. حجم بالای تخریب منابع طبیعی در کنار بروز بحران­های زیست محیطی از قبیل سیل و خشکسالی و غیره ضرورت بررسی و تحقیق دقیق وضعیت مدیریت منابع طبیعی در استان را بیش از پیش نمایان می­سازد تا ضمن اصلاح و برطرف نمودن مشکلات، زمینه بهبود وضعیت مدیریت منابع طبیعی در استان گلستان فراهم شود. در این پژوهش تلاش شد الگوی حکمرانی خوب به­عنوان نظریه­ای نوین در زمینه مدیریت منابع طبیعی مورد ارزیابی قرار گیرد. بر این اساس ارزیابی وضعیت موجود مدیریت منابع طبیعی در نواحی شرقی استان گلستان و مقدار انطباق و نزدیکی آن با معیارهای حکمرانی خوب هدف اصلی تحقیق حاضر است. مواد و روش­ها: در تحقیق حاضر ادارات منابع طبیعی واقع در شرق استان گلستان شامل شهرستان­های رامیان، مینودشت، کلاله، گالیکش، مراوه­تپه و گنبدکاووس، سطح تحلیل و بهره­برداران و ذینفعان منابع طبیعی، واحد تحلیل در­نظر گرفته شدند. برای تعیین تعداد نمونه­های مورد نیاز از فرمول کوکران استفاده شد. بر این اساس حجم نمونه برآوردی، ۱۸۹ نمونه تعیین شد که پس از دریافت پرسشنامه­ها و بررسی اولیه آنها، در نهایت ۱۷۷ پرسشنامه صحیح برای تحلیل آماری مورد قبول واقع شدند. در گام بعدی پرسشنامه­های تهیه­شده در اختیار بهره­برداران و ذینفعان منابع طبیعی قرار گرفت. با توجه به مشکلات دسترسی به جامعه هدف، در تحقیق حاضر از نمونه­های در دسترس برای پاسخگویی به سوالات و تکمیل پرسشنامه­ها استفاده شد. به­منظور تحلیل شاخص های حکمرانی در مدیریت منابع طبیعی از آزمون تی تک­نمونه­ای و جهت مقایسه حکمرانی خوب منابع طبیعی در شهرستان­های مورد بررسی، آنالیز واریانس یکطرفه به کار گرفته شد. یافته­ها: نتایج بدست­آمده نشان داد از میان هفت شاخص تبیین کننده حکمرانی خوب، چهار شاخص مشارکت، مسئولیت­پذیری، کارایی و اثربخشی و شاخص وفاق­گرایی امتیاز بالاتری از میانگین نظری به خود اختصاص داده و دیگر شاخص­ها دارای امتیازی پایین­تری از میانگین نظری هستند. همچنین دو شاخص مشارکت و وفاق­گرایی به­ترتیب با امتیاز ۳۸۳۸/۳ و ۷۳۳۳/۳ بیشترین و شاخص حاکمیت قانون و عدالت و شاخص شفافیت به­ترتیب با میانگین ۲۵۵۱/۲ و ۲۵۷۰/۲ کمترین امتیاز را به خود اختصاص داده اند. مقایسه امتیاز حکمرانی ادارات مختلف نشان داد شهرستان­های رامیان و مراوه­تپه با میانگین ۲/۳ و ۱۲/۲، به­ترتیب بهترین و بدترین وضعیت حکمرانی خوب را داشتند. نتایج آزمون لون نشان داد بین واریانس شهرهای مختلف در صفت حکمرانی خوب منابع طبیعی تفاوت معنی­داری وجود دارد. میانگین کلی شاخص حکمرانی خوب منابع طبیعی در تحقیق حاضر ۸۸۸۴/۲ تعیین شد که پایین­تر از مقدار میانگین نظری بوده و نشانگر حکمرانی به­نسبت ضعیف منابع طبیعی در منطقه مورد پژوهش است، براساس آزمون t تک نمونه­ای تفاوت معنی­داری بین حکمرانی خوب منابع طبیعی و حد متوسط گویه­ها مشاهده می­شود. همچنین نتایج نشان می­دهد بین شاخص حکمرانی خوب منابع طبیعی در شهرستان مراوه­تپه با دیگر شهرستان­های مورد بررسی تفاوت معنی­داری مشاهده می شود. به عبارتی در بین شهرستان­های مورد بررسی، شهرستان مراوه­تپه از وضعیت حکمرانی متفاوت و ضعیف­تری با دیگر شهرستان­ها برخوردار است. بررسی شاخص­های حکمرانی خوب در شهرستان مراوه­تپه نشان­دهنده این موضوع است که از دیدگاه بهره­برداران دو شاخص شفافیت و قانون محوری به ترتیب با امتیاز ۴۵۸/۱ و ۶۴۷/۱ کمترین امتیاز را از بین شاخص­های هفت­گانه مورد بررسی به خود اختصاص داده­اند که این موضوع بیانگر آن است از دیدگاه بهره­برداران منابع طبیعی در شهرستان مراوه­تپه رعایت قوانین در وضعیت مطلوبی قرار ندارد. نتیجه­گیری کلی: با توجه به نتایج به­دست­آمده از این پژوهش و همچنین جایگاه حکمرانی منابع طبیعی به­ویژه از طریق فعالیت­های مشارکتی، دخالت دادن بهره­برداران در تهیه و تدوین طرح­ها و پروژه­های منابع طبیعی و استفاده از دانش بومی بهره­برداران، در کنار عضویت در تعاونی­های منابع طبیعی می­تواند نقش به­سزایی در تحقق حکمرانی خوب منابع طبیعی ایفا نماید. با استناد به نتایج و یافته­ها، برای نواحی تحت پژوهش برای تحقق حکمرانی خوب منابع طبیعی پیشنهاد می­شود که به شاخص­های پاسخگویی، حاکمیت قانون و عدالت و شاخص شفافیت توجه بیشتری شود، زیرا در بین شاخص­های دیگر کمترین جایگاه را دارند. برای این کار می­توان از طریق برگزاری جلسات عمومی برای ارائه گزارش مدیران منابع طبیعی اقدام کرد.