مدل سازی موجودی حجمی خشک دارهای ریز با استفاده از تحلیل لجستیک در جنگل پژوهشی خیرودکنار

چکیدهمقدمه و هدف: با توجه به اهمیت بوم­شناختی خشک­دارهای ریز در بوم­سازگان­های جنگلی، ضروری است که عوامل تاثیرگذار بر موجودی حجمی آنها با استفاده از الگوی مناسب تبیین شود. از طرفی در جنگل­های هیرکانی که در گرادیان مختلف ارتفاعی آن انواع مختلفی از جوامع گیاهی به همراه تیپ­های مختلف درختان دارای پراکنش گسترده­ای هستند، انتظار می­رود خشک­دارهای ریز سهم قابل توجهی را داشته باشند. یکی از الگوهایی که برای مدیریت بهینه و کنترل انباشت آنها می­تواند کارساز باشد مدل­سازی­های مبتنی بر تحلیل لجستیک است. هدف اصلی این پژوهش استفاده از تحلیل لجستیک رتبه­ای برای تبیین اثرگذاری عوامل مزبور بر انباشت حجمی خشک­دارهای ریز در ارتباط با گرادیان ارتفاعی جنگل پژوهشی خیرودکنار است. مواد و روش ها: این پژوهش در گرادیان ارتفاعی ۱۰۰ تا ۱۸۰۰ متر از سطح دریا با استفاده از طرح قطعات نمونه خوشه ای انجام شد. تعداد سه قطعه نمونه دایره ای با شعاع ۳۲/۷ متر با زوایای آزیموت صفر، ۱۲۰ و ۲۴۰ درجه به شکل مثلث در قالب یک خوشه با فاصله ۶/۳۶ متر از یکدیگر پیاده شده و یک قطعه نمونه دیگر نیز با همان مساحت در مرکز این طراحی جانمایی شد. هر خوشه به صورت تصادفی با سه تکرار در مجموع به تعداد ۱۲ قطعه نمونه در یک گرادیان ارتفاع از سطح دریا با اختلاف ۱۵۰ متر پیاده شد. در مجموع به تعداد ۳۶ خوشه و ۱۴۴ قطعه­نمونه در جنگل مورد پژوهش پیاده شد. سه طبقه قطری شامل ۵/۲- ۱، ۵/۴- ۵/۲ و ۵/۷- ۵/۴ سانتی­متر برای خشک دارهای ریز در نظر گرفته شد. برای اندازه گیری قطر خشک دارهای ریز یک ترانسکت خطی با آزیموت ثابت ۱۵۰ درجه از مرکز هر قطعه نمونه دایره ای شکل پیاده شده و طبقه قطری ۵/۲-۱ سانتی­متر در فاصله ۱/۶- ۲۷/۴ متر و دیگر طبقه های قطری در فاصله ۳۲/۷ – ۲۷/۴ متری برداشت شدند. بر روی هر ترانسکت قطر تمام خشک دارهای ریزی که محور مرکزی آنها منقطع با خط ترانسکت بود با کولیس اندازه گیری و ثبت شد. علاوه بر آن نوع گونه و پوسیدگی یا عدم پوسیدگی خشک­دارهای ریز همراه با جهت دامنه نیز ثبت شد. شایان ذکر است که در تمام گرادیان ارتفاعی با توجه به تصادفی بودن پیاده­سازی قطعات­نمونه مزبور تغییرات طبقات مختلف شیب وجود نداشت و در کلیه موارد جمع آوری داده ها در طبقه شیب ۲۵ تا ۴۰ درصد انجام شد. بر مبنای آزمون اسپیرمن ضریب همبستگی اسپیرمن و مبتنی بر مقادیر آماره مربع کای و ابعاد جدول توافقی از ضریب همبستگی کرامر برای ارزیابی معنی­داری شدت همبستگی بین متغیرها استفاده شد. در روند مدل سازی صرف­نظر از روابط هم­خطی بین متغیرهای عامل، تمام متغیرهای غیرهمبسته به­عنوان متغیرهای ورودی مدل مدنظر قرار گرفتند. متغیرهای اسمی و رتبه­ای در قالب فاکتورهای با اثرات ثابت و متغیرهای کمی به­عنوان متغیرهای جانبی در اجرای تحلیل لجستیک رتبه­ای معرفی شدند. اعتبارسنجی هر مدل بر حسب متغیرهای مختلف با استفاده از شاخص برازش مدل (آماره لگاریتم درست­نمایی و مربع کای) و ضرایب تبیین کاذب کاکس و نل، و نیجل­کرک ارزیابی شد. برای بررسی معنی­داری مدل و ضرایب محاسباتی آن از آزمون والد والد استفاده شد. برای نمایه­سازی صحت­سنجی مدل در رابطه با مقادیر برآوردی و مشاهدات از آزمون­های پیرسون و انحراف استفاده شد.یافته ها: نتایج نشان داد میانگین حجم خشک­دارهای ریز در کلاسه­های قطری اول، دوم و سوم به­ترتیب ۱۴/۲، ۰۱/۶ و ۲۳/۱۶ مترمکعب در هکتار بود. نتایج تحلیلی مدل سازی لجستیک نشان داد که گرادیان ارتفاعی بر مبنای آزمون لگاریتم درست نمایی (۰۵/۰ > P، ۰۶/۰ = X۲) و ضریب تبیین کاذب نیجل کرک (۰۰۱/۰ =Pesudo-R۲) دارای اثرات معنی دار بر تغییرات موجودی حجمی خشک دارهای ریز انواع طبقه های قطری نیست. با احتساب نتایج مربوط به ضرایب همبستگی اسپیرمن و کرامر نتایج حاکی از آن بود که گرادیان ارتفاعی با تیپ توده، جهت دامنه، گونه و پوسیدگی خشک دارهای ریز ارتباط معنی دار دارد. از طرفی، نتایج مبتنی بر ضریب همبستگی کرامر نشان داد که جهات دامنه با گونه­های خشک­دار و پوسیدگی آنها، توده درختان با درجه پوسیدگی و گونه خشک­دارها و همچنین گونه­های خشک­دارها با درجه پوسیدگی آنها دارای ارتباط معنی­داری نیست. با احتساب عدم هم خطی بین متغیرهای عامل نتایج نهایی مدل سازی نشان داد که فقط نوع گونه و پوسیدگی ریزچوب ها دارای اثرات معنی دار بر تغییرات انباشت حجمی خشک دارهای ریز طبقه قطری اول است (۲۴/۰ =Pesudo-R۲ ;  ۰۵/۰ < P، ۶۱/۲۲= X۲).نتیجه گیری کلی: با توجه به معنی داری آماره والد گونه های ریزچوب به طور مستقیم با اثرات شبیه به­هم و پوسیدگی آنها به طور وارونه بر متغیر پاسخ خشک دارهای طبقه اول قطری دارای اثرات معنی داری است. درصورتی­که مقدار انباشت حجمی خشک­دارهای ریز در طبقات قطورتر تحت تاثیر عوامل معرفی شده نبود. از این­رو، این احتمال وجود دارد که بسیاری از رخدادهای غیرمترقبه از جمله آشفتگی­های طبیعی در مقیاس­های مختلف و با شدت متفاوت به­همراه ماهیت ذاتی جنگل­شناسی از جمله مراحل تحولی  می­تواند مهم­ترین عواملی باشد که در موجودی حجمی خشک­دارهای ریز در طبقات قطورتر تاثیر داشته باشد.