نامه به سردبیر: مددکاری اجتماعی در آستانه ارائه نظریه های بومی

سابقه جامعه شناسی بسیار طولانی تر از مددکاری اجتماعی است. در اواخر قرن هجده رویکردهای انتقادی در خصوص عدم کاربردی بودن جامعه شناسی زمینه را برای شکل گیری و توسعه حرفه مددکاری اجتماعی فراهم نمود. مددکاری اجتماعی در مراحل آغازین بیش از هر چیز بر مداخلاتی که به مشکل گشایی منتهی می شدند، متمرکز بود و ضعف پایه های نظری برای مداخلات، بارها از جانب جامعه شناسان مورد انتقاد قرار می گرفت.(۱)  نکته قابل توجه این بود که مددکاران اجتماعی با اولویت تلاش می کردند برای مشکلات اجتماعی راه حل های عملی بیابند و آن ها را به اجرا درآورند. جامعه شناسان معتقد بودند مددکاران اجتماعی به طور اجتناب ناپذیری باید از روش های ابداع شده در جامعه شناسی بهره بگیرند. آنچه در واقعیت روی داد این بود که مددکاری اجتماعی تلاش کرد از دانش تولید شده در رشته های دیگر به منظور ارائه پاسخ عملی و به اجرا در آوردن مداخلات موثر برای مواجهه با مشکلات اجتماعی بهره گیرد. به این ترتیب می توان ردپای دانش تولید شده در رشته هایی مانند جامعه شناسی، روانشناسی و مردم شناسی را در مددکاران اجتماعی جستجو کرد. اگرچه در آموزش مددکاران اجتماعی از جامعه شناسی بهره گرفته می شود، اما جامعه شناسی در آموزش آکادمیک از دانش و تجربه مددکاری اجتماعی استفاده نکرده است. گویا جامعه شناسی خود را بی نیاز از دانش و تجربه های عملیاتی می داند. این در حالی است که جامعه شناسی کاربردی یکی از شاخه های جامعه شناسی است که تلاش هایی برای نزدیک کردن نظریه های این رشته به عمل صورت داده است اما دامنه عملکرد جامعه شناسی کاربردی به هیچ وجه قابل مقایسه با مددکاری اجتماعی نبوده است. با وجود ظهور جامعه شناسی کاربردی به نظر می رسد همچنان جامعه شناسی بر ابعاد نظری تاکید دارد و از ورود به عرصه های عملیاتی اجتناب می ورزد. شرایط زمانی وقتی پیچیده می شود که جامعه شناسان در جامعه ای مانند ایران همچنان بر نظریه هایی که در کشورهای توسعه یافته مطرح شده اند، متمرکز می شوند و از ارائه نظریه های جامعه شناسی بومی باز می مانند. در چنین وضعیتی عملیاتی کردن نظریه هایی که شرایط بومی جامعه در آن ها لحاظ نشده است، دشوار و گاه نشدنی خواهد بود. مددکاری اجتماعی در مقایسه با جامعه شناسی برای بومی سازی مدل ها و مداخلات خود در ایران به طور چشمگیری فعالتر عمل کرده است. به طور مشخص در دهه اخیر تعداد زیادی از پژوهش ها و دانش تولید شده در رشته مددکاری اجتماعی بر طراحی مدل های بومی و کارآزمایی بالینی و اجتماعی آن ها متمرکز بوده است.(۱۰،۹،۸،۷،۶،۵،۴،۳،۲و۱۱)  تبدیل نظریه به عمل در مددکاری اجتماعی به عنوان یک رکن اساسی مورد توجه قرار دارد. از این رو مددکاران اجتماعی حتی هنگام ارائه نظریه و طراحی مدل، به جنبه های عملیاتی آن ها توجه می کنند. اگرچه مداخلات مددکاران اجتماعی در سطوح خرد بیشتر جلب توجه می کنند، آن ها تغییرات در سطوح میانه و کلان را با مشارکت فعال در زمینه هایی مانند طراحی سیاست های اجرایی دنبال کرده اند. در همین راستا مددکاران اجتماعی با تعامل با سازمان های ارائه دهنده خدمات اجتماعی و راهنماهای بومی مداخلات در سطوح فردی، گروهی، خانوادگی و اجتماعی را طراحی کرده اند.(۱۲و۱۳) بسیاری از این راهنماها توسط سازمان های مذکور در دستور کار قرار داده شده اند و پس از آموزش مددکاران اجتماعی برای ارائه خدمت به جامعه هدف مورد بهره برداری قرار می گیرند. در واقع مددکاران اجتماعی سعی کرده اند نقشی پیشرو در حوزه اجتماعی ایفا نمایند و برای این منظور تلاش کرده اند با تولید دانش کاربردی، بومی و به روز نیازهای حرفه ای در حوزه مددکاری اجتماعی را پاسخ دهند. نظریه های متقدم در مددکاری اجتماعی عموما ریشه در نظریه های جامعه شناسی یا روانشناسی داشتند. متاسفانه نمی توان ادعا کرد جامعه شناسی و روانشناسی در ایران بومی شده اند اما به نظر می رسد مددکاری اجتماعی در ایران از قابلیت های لازم برای ارائه نظریه ها و مدل های علمی بومی و کاربردی نمودن آن ها برخوردار است و می توان پیش بینی کرد که مددکاری اجتماعی از جمله اولین رشته هایی خواهد بود که در حوزه اجتماعی با ارائه نظریه های بومی ابتکار عمل را برای ارتقای وضعیت اجتماعی در ایران به دست گیرد.