بررسی و تحلیل علل و انگیزه های تاریخ نویسی ایرانیان مسلمان (از ابتدا تا پایان قرن نهم هجری)

دانش تاریخ در تمدن ایرانی و آموزه های مکتب اسلام، اعم از قرآن کریم و سنت نبوی، از دوران آغازین تشکیل نخستین دولت اسلامی دارای جایگاه ویژه و بالایی بوده است. این جایگاه ویژه دانش تاریخ در تمدن ایرانی و آموزه های مکتب اسلام، حاکی از اهمیت علمی و فرهنگی بالایی است که این دانش در فرهنگ و زندگی اجتماعی جامعه ایرانی و جوامع مسلمان داشته است. همین امر باعث شده بود علم مزبور مورد عنایت اقشار مختلف و به ویژه خواص قرار بگیرد. با گستره جغرافیایی دولت و حاکمیت اسلامی رغبت و توجه به تاریخ نویسی در مکتب اسلامی نیز بیش از پیش گردید. چنان که این قلمرو گسترده جغرافیایی که در آن فرهنگ و تمدن اسلامی رشد و تکوین یافته بود، باعث شکل گیری محورهای اساسی برای تاریخ نویسی گردیده و روز به روز اهمیت بیشتری یافته است. در این نوشتار سعی بر آن بوده تا با تکیه بر مقدمه نگاری های بازمانده از تاریخ نگاران مسلمان ایرانی تا پایان قرن نهم هجری انگیزه ها و اهداف آنان در تاریخ نویسی مورد بررسی قرار گیرد. روش انجام پژوهش اسنادی و کتابخانه ای و در ارزیابی داده ها و ارائه مباحث توصیفی تحلیلی خواهد بود. نتایج این پژوهش نشان می دهد که در رویکرد به تاریخ نویسی و عرضه آثار تاریخی اهداف و انگیزه های متعددی اعم از اعتقادی، اخلاقی، آموزشی، اجتماعی و سیاسی مطمح نظر داشته اند. در ارتباط با مصادیق و موضوعات مورد شرح و اعلام شده تاریخ نگاران دوره موردبحث در یک جمع بندی کلی می توان به اجابت درخواست صاحب منصبان، ساده نویسی، هدیه و پیشکش به حاکمان زمان، ایجاد سرور و شادمانی، نمایش علل ارتقاء و انحطاط تمدن ها، جایگاه رفیع علم تاریخ در قرآن کریم و سنت نبوی، برانگیختن بصیرت و خردورزی، ترویج اخلاقیات و تهذیب نفوس اشاره نمود.