شناسایی عوامل موثر بر اجرای طرح های جنگل داری در زاگرس با رویکرد آینده پژوهی (مطالعه موردی: استان چهارمحال و بختیاری)

سابقه و هدف: آینده پژوهی، یک دانش مهم و ضروری است که می تواند به ایجاد آینده ای بهتر برای جامعه کمک کند. در پژوهش پیش رو، عوامل موثر بر طرح های جنگل داری در زاگرس مرکزی با رویکرد آینده پژوهی بررسی شد. این پژوهش، جنبه کاربردی دارد و از رویکردهای تحلیلی و تکنیک های اکتشافی استفاده می کند. افق مورد نظر در این پژوهش، یک دوره ۲۵ ساله در نظر گرفته شد.مواد و روش ها: پژوهش پیش رو در جنگل های زاگرس مرکزی و به صورت مطالعه موردی در استان چهارمحال و بختیاری انجام شد. روش گردآوری داده ها شامل تحلیل اسنادی و استفاده از پرسش نامه بود. به این منظور ابتدا در راستای گردآوری اطلاعات مورد نظر از اسناد و دستورالعمل پایش و ارزشیابی طرح های مدیریت منابع طبیعی استفاده شد. پس ازآن، مجموعه ای از عوامل موثر بر اجرای طرح های جنگل داری شناسایی شدند. سپس از طریق مصاحبه با متخصصان حوزه جنگل (دانشگاهی و کارشناسان خبره) از مجموعه عوامل مذکور (۶۸ عامل)، ۱۸ عامل موثر انتخاب شد. این عوامل به شکل ماتریس اثرات متقابل در اختیار ۱۵ نفر از افراد خبره با بیشتر از ۱۰ سال تجربه در اجرای طرح های جنگل داری در زاگرس مرکزی، ازجمله کارشناسان اداره منابع طبیعی و آبخیزداری استان چهارمحال و بختیاری، کارشناسان دفتر جنگل های خارج از شمال در سازمان منابع طبیعی و آبخیزداری کشور و استادان دانشگاهی گروه علوم جنگل در دانشگاه شهرکرد که با روش نمونه گیری هدفمند انتخاب شدند، قرار گرفت. سطح ارتباط میان متغیرها برمبنای تاثیرگذاری و تاثیرپذیری از صفر تا سه امتیازدهی شد. پس از میانگین گیری از امتیازها، آن ها به شکل یک ماتریس متقابل وارد نرم افزار میک مک شدند.نتایج: براساس نتایج به دست آمده، درجه پرشدگی ماتریس ۱۹/۸۹ درصد بود که نشان می دهد متغیرهای انتخاب شده، تاثیر بسیار زیاد و متنوعی بر یکدیگر گذاشتند و درنتیجه، سیستم در وضعیت ناپایداری قرار گرفته است. از مجموع ۳۲۴ رابطه، ۳۵ رابطه، اثرگذاری صفر داشت که نشان می دهد متغیرها، تاثیر متقابل بر یکدیگر نداشتند. ۸۲ رابطه با اثرگذاری اندک، ۱۳۲ رابطه، تاثیر میانه و ۷۵ رابطه دارای تاثیر زیاد بودند. نتیجه تحلیل ماتریس اثرات مستقیم نشان می دهد که هماهنگی مسئولان با مردم محلی و استفاده از گونه های پیشگام، جزء عوامل تنظیم کننده هستند، درحالی که عملیات احیا، عملیات پرورشی، زراعت زیراشکوب، چرای دام و شناسایی بهره برداران محلی در زمره عوامل مستقل قرار گرفتند. عوامل موثر انتخاب شده به چهار مولفه اقتصادی، اجتماعی، جنگل شناختی و مدیریتی دسته بندی شدند. براساس تحلیل اثرات مستقیم، عوامل موثر بر اجرای طرح های جنگل داری شامل درآمد، تامین معیشت، شغل، حفاظت مردمی، اعتماد مردم به مسئولان، استفاده از محصولات غیرچوبی، توانمندسازی جوامع محلی، مشارکت مردم محلی، خدمات تولیدی و توسعه یافتگی منطقه هستند. عامل مشارکت بر توسعه یافتگی و اعتماد مردم به مسئولان، اثر بسیار قوی دارد. عامل مشارکت مردم محلی بر توانمندسازی  و عامل توسعه یافتگی بر معیشت اثر قوی دارد.نتیجه گیری کلی: مهم ترین مشکل در اجرای طرح های جنگل داری زاگرس، مسائل اقتصادی- اجتماعی است. زیرا اجرای این طرح ها ازنظر اقتصادی برای جنگل نشینان منافعی ندارد. موفقیت یا عدم موفقیت فعالیت های مرتبط با اجرای طرح های جنگل داری در هر منطقه ای در گروی سطح اقتصادی جوامع محلی، سطح اعتماد جوامع محلی به مسئولان و مشارکت یا عدم مشارکت ذی نفعان همان منطقه است. این مهم زمانی محقق می شود که نقش جوامع محلی به روشنی مشخص و محول شده باشد.