تناوب مفعول-موضوع حرف اضافه ای و نوع عمل

بازنمایی مفعول به صورت های مختلف، «تناوب مفعولی» نام دارد که به سه صورت تناوب مکانی، تناوب مفعول صریح-غیرصریح و تناوب مفعول-موضوع حرف اضافه ای ظاهر می شود. مفعول در تناوب مفعول-موضوع حرف اضافه ای ، بدون تغییر معنا، در دو ساخت متفاوت به کار می رود؛ مشارک دوم فعل گذرای دوظرفیتی، در یک ساخت، در جایگاه مفعول مستقیم و در ساخت دیگر در جایگاه موضوع حرف اضافه ای قرار می گیرد. پژوهش حاضر، تناوب مفعول-موضوع حرف اضافه ای را در طبقات نوع عمل و در چارچوب دستور نقش و ارجاع مورد بررسی قرار می دهد. هدف پژوهش، تعیین امکان وقوع و خوانش این تناوب در طبقات نوع عمل، شامل طبقات افعال ایستا، کنشی، لحظه ای، پایا، و زیرگروه های آنها است. داده های پژوهش، برگرفته از مکالمات روزمره، روزنامه ها، وب گاه ها، و پیکره های زبان فارسی است. بررسی داده ها حاکی از آن است که برخی افعال ایستای دوموضوعی، مانند افعال شناختی، عاطفی و ملکی قابلیت کاربرد در تناوب مفعول-موضوع حرف اضافه ای را دارا هستند. گونه تناوبی در افعال ایستای عاطفی و ایستای ملکی به نوع مفعول اشاره می کند. افعال کنشی-اجرایی و کنشی-مصرفی در این تناوب، خوانش کلی-جزئی دارند. گونه تناوبی در افعال کنشی-ساختنی، باتوجه به ماهیت مشارک دوم و درصورت غیرنتیجه ای بودن فعل، به نوع مفعول مورد نظر اشاره می کند. افعال کنشی-ادراکی آگاهانه معمولا در غالب بافت ها، بدون محدودیت در نوع مفعول، در تناوب مفعول-موضوع حرف اضافه ای کاربرد دارند. برخی افعال لحظه ای دوموضوعی نیز در این تناوب به کار می روند. افعال پایای دوموضوعی معمولا در تناوب مفعول-موضوع حرف اضافه ای استفاده نمی شوند، بجز در مواردی که باتوجه به بافت جمله و نوع کاربرد، خوانش کلی-جزئی مورد نظر باشد. به طورکلی، بررسی داده ها حاکی از آن است که افعال شرکت کننده در تناوب مفعول-موضوع حرف اضافه ای غالبا غیرایستا و دارای فاعل کنشگر هستند و مفعول ازنظر تاثیرپذیری، در درجه پایین قرار دارد. علاوه براین، افعالی که قابلیت تناوب مفعول-موضوع حرف اضافه ای را داراهستند، جزء افعال غیرنتیجه ای هستند، به طوری که مفعول کاملا تحت تاثیر رویداد فعل قرار نمی گیرد.