بررسی واژه های مرکب مختوم به ستاک «نگار» در زبان فارسی: رویکردی شناختی

یکی از فرایندهای واژه سازی در زبان فارسی، فرایند ترکیب است که گویش وران، از آن به شیوه زایا در ساخت واژگان با معانی نو استفاده می کنند. این فرایند، حاوی حداقل دو جزء است که هر دوی این اجزا، در ساخت معنی دخیل هستند. هدف ما در مقاله حاضر، تحلیل چندمعنایی واژگان مرکب مختوم به ستاک «نگار» در زبان فارسی با رویکردی شناختی است. این تحلیل، در چارچوب نظریه ساختواژه ساختی بوی (۲۰۱۰، ۲۰۱۶) صورت می گیرد و داده های پژوهش از فرهنگ فارسی زانسو (کشانی، ۱۳۷۲)، فرهنگ واژگان مصوب فرهنگستان و پیکره بی جن خان استخراج شده اند. طبق نظریه ساختواژه ساختی بوی (۲۰۱۰، ۲۰۱۶)، واژگان زبان در حکم ساخت های زبانی هستند و این ساخت های زبانی، واحد تحلیل ساختواژه ساختی می باشند. در نظریه ساختواژه ساختی بوی (۲۰۱۰، ۲۰۱۶)، طرح واره های ساختی، الگوهایی هستند که صورت و معنای یک ساخت را به خوبی روشن کرده و نحوه نشات ساخت های دیگر از این الگو را مشخص می کنند. برای بررسی چندمعنایی واژگان مرکب مختوم به ستاک «نگار»، ابتدا طرح واره ها و زیرطرح واره های ساختی ناظر بر این واژگان را مشخص کرده، سپس شبکه چندمعنایی آنها را ترسیم نموده ایم. نتایج پژوهش نشان می دهد که در پایین ترین سطح شبکه طرح واره ای واژگان مرکب مختوم به ستاک «نگار»، یازده زیرطرح واره متفاوت قرار دارد که هفت مورد از آنها پایه اسمی، و چهار مورد، پایه صفتی دارند. همچنین، بسامد زیرطرح واره با پایه صفتی بسیار کمتر از بسامد زیرطرح واره با پایه اسمی است. طبق بررسی پیکره پژوهش، ترکیب یک اسم با ستاک «نگار» معانی مختلفی از قبیل «نوشتن»، «توصیف کردن»، «مطالعه کردن»، «به تصویرکشیدن» و «اندازه گیری کردن» را به وجود می آورد و معانی «نوشتن» و «به تصویرکشیدن» هم با کنشگر انسانی و هم غیرانسانی محقق می شود. ترکیب یک صفت با ستاک «نگار» نیز، معنای «تصویرکشیدن» را ایجاد می کند که با دو کنشگر انسانی و غیرانسانی محقق می شود. در نهایت، چهار زیرطرح واره با معنی «تصویرکشیدن با ابزار خاص»، «تصویرکشیدن از شخصی با ویژگی خاص»، «تصویرکشیدن با شیوه خاص» و «تصویرکشیدن از موقعیت مکانی خاص» حاصل تفکیک سلسله مراتبی زیرطرح واره های واژگان مرکب مختوم به ستاک «نگار» با پایه صفتی است. چندمعنایی واژگان مرکب مختوم به ستاک «نگار» در سطح همین طرح واره های ساختی که کم یا بیش انتزاعی اند، قابل تبیین می باشد.