بسترهای تحدید و توسعه امنیت اجتماعی در ایران عصر قاجاریه (با تاکید بر آسیب شناسی نهادهای امنیت ساز)

نوشتار حاضر بر آن است تا مسئله امنیت اجتماعی را به عنوان یکی از مهمترین مباحث تاریخی در پرتو تحولات دوره قاجار بررسی نماید و به تبیین این مسئله تحقیق بپردازد که چرا و تحت تاثیر چه عوامل درونی و بیرونی امنیت اجتماعی در ایران دچار قبض و بسط شده و چه عواملی در توسعه مفهومی و کارکردی آن اثرگذار بودند؟ بر اساس روش تحلیل داده های تاریخی می توان امنیت اجتماعی را به عنوان یک اصل مهم در توسعه حیات اجتماعی- اقتصادی دانست که حلقه واسطه بین امنیت فردی و ملی بوده است. در دوره قاجار مهمترین تهدیدات پیش روی امنیت اجتماعی جامعه قاجاریه به عنوان جامعهای که تلقی سنتی از امنیت بر آن حکمفرما بود را می توان به عوامل درونی( الگوی زیستی، بحران های طبیعی- اقتصادی، ساختار سیاسی قبیله ای و فرهنگ مبتنی بر آن، تقلیل وظیفه دولت ها به تامین امنیت مرزها در تصورات عمومی ایرانیان، عدم توسعه نهادهای انتظامی جهت تامین امنیت، تسلط رویکرد سنتی به تامین امنیت شهرها یعنی حصار و دروازه) و عوامل بیرونی(جنگ های ایران و روسیه تزاری، منازعات ایران و انگلیس بر سر هرات، پررنگ شدن نقش قدرت های بزرگ در مسائل سیاسی- اجتماعی ایران) سنخ شناسی کرد. بر اساس الگوی روش شناسی تحلیلی- تاریخی می توان دستاورد این تحقیق را چنین برشمرد که مفهوم امنیت اجتماعی در جامعه عصر پیشامشروطه ایران به مرور زمان و در اثر تقویت بخش های فعال حوزه عمومی و طرح مفاهیم جدیدی چون قانون گرایی، حقوق اجتماعی، تشکیل نهادی حقوقی و انتظامی جدید، رشد شهرنشینی و توسعه آموزش و درک افراد جامعه از حق شهروندی تا حدودی تقویت گردید و نخبگان جامعه جهت نیل به توسعه بیشتر در عرصه امنیت فردی، امنیت اجتماعی و امنیت ملی درصدد تغییر در ساختار سیاسی، ساختار اجتماعی و ساختار آموزش عمومی در چارچوب تشکیل نهادهای مشروطیت برآمدند. نظام نوپای مشروطه ضمن توسعه نهادهای اجتماعی شهری و تقویت حوزه عمومی کوشید تا فرایند تحول در مفهوم امنیت اجتماعی را بسترسازی و اجرایی نماید.