تحلیلی بر نحوه پرداخت مواجب و سیورسات به نیروهای نظامی دوره قاجار با تکیه بر مجموعه حسنزاده (مرکز اسناد آستان قدس رضوی)

در عصر قاجار به واسطه وجود مناقشات ارضی و برخی ناامنیهای مستمر در کشور، دولت مجبور بود تا علاوه بر استفاده از نظامیان رسمی، از ایلات و طوایف نیز در مواقع جنگ و اردوکشیها سرباز به خدمت بگیرد. این مسئله باعث شده بود تا همیشه مبلغ قابل توجهی از بودجه کل کشور صرف مخارج این نیروها گردد. این پژوهش در نظر دارد تا پرداخت مواجب نیروهای نظامی را به عنوان بخشی از این مخارج، مورد کنکاش قرار دهد. پژوهش حاضر با رویکرد آرشیوی- تحلیلی قصد دارد تا از طریق بازخوانی و بازنویسی اسناد یکی از مجموعههای ۱۰۰۰۰ برگی آستان قدس رضوی که محدوده سال های ۱۲۶۴ الی ۱۳۴۳ ق را در برمی گیرد، نحوه پرداخت مواجب و سیورسات به نظامیان و منابع مالی این پرداختها را مورد بررسی قرار دهد. نتایج پژوهش نشان میدهد که بودجه حکومت قاجاریه، بیشتر از محل وصول انواع مالیاتها تامین می شد که بخش اعظم آن به نظامیان و پرداخت مواجب آن ها تعلق میگرفت. بودجه مملکتی در دیوان خانه و در دفاتری تحت عنوان دستورالعمل تنظیم میگردید که بر اساس اصول دیوانی و از نظم خاصی در نوشتار برخوردار بودند. مواجب به دو صورت نقدی و جنسی سه ماهه و یا شش ماهه بر اساس کتابچه دستورالعمل و بعد از مراسم سان و طی تشریفات خاصی پرداخت میشد.