تحلیلی بر راندمان های آبیاری ایران در بستر زمان

راندمان آبیاری یکی از شاخصهای مهم، پرکاربرد و نسبتا ساده در مباحث مدیریت مصرف آب است که از دیرباز مورد استفاده محققان و کارشناسان مهندسی آبیاری برای طراحی سامانه های آبیاری و همچنین ارزیابی وضعیت مصرف و یا تلفات آب در حین آبیاری مزارع و باغات مورد استفاده قرار می گیرد. این شاخص که با نسبت آب مصرف شده توسط محصولات کشاورزی به آب منحرف شده از منبع تعریف میشود، یک کمیت نسبی است که دارای مولفه های انتقال و توزیع و راندمان کاربرد است. این پژوهش با هدف ارزیابی مقدار این شاخص و تحلیل تغییرات آن در چند دهه گذشته است. بدین منظور از دو بانک داده شامل بانک داده راندمانهای آبیاری (عباسی و همکاران، ۱۳۹۵) شامل ۱۹۰۰ داده راندمان منتشر شده در سالهای ۹۴-۱۳۷۰ و بانک داده مربوط به نتایج پروژه تعیین حجم آب آبیاری و بهره وری آب محصولات مختلف زراعی، باغی، سبزی و صیفی که از سال ۱۳۹۵ تا ۱۴۰۰ انجام شده است، میباشد. نتایج نشان داد روند کلی تغییرات راندمانهای آبیاری در کشور مثبت و افزایشی است. به طوری که متوسط راندمان کاربرد، انتقال و توزیع و شاخص راندمان کل آبیاری در ایران به ترتیب حدود ۷۴، ۷۷ و ۵۷ درصد است. شاخص راندمان کل آبیاری در ایران بیش از راندمان کل آبیاری در کشورهای در حال توسعه، و نزدیک به راندمان آبیاری در کشورهای توسعه یافته میباشد. تحلیل و ارزیابی تغییرات زمانی شاخص راندمان آبیاری نشان می دهد که بخشی از روند صعودی شاخص راندمان آبیاری ناشی از اقدامات مدیریتی و زیربنایی انجام شده توسط دستگاه های متولی و بخشی ناشی از کم آبیاری اجباری در مزارع و باغات به خاطر کمبود فیزیکی منابع آب است. به طوری که مورد اخیر تهدید جدی برای منابع خاک بوده و لازم است تمهیدات مناسب برای کنترل شوری و تخریب بیشتر منابع خاک در آینده اندیشیده شود.