نگاهی به فرقه معتزله و تبیین جایگاه آن در ادبیات فارسی

دین، فرقه ها، مکاتب فکری و ادبیات، بی شک از کهن ترین انگاره های فرهنگی یک کشور به حساب می آیند که ساختارهای جامعه را تحت الشعاع خود قرار داده است. این رابطه نزدیک، سبب شده است که شاعران و نویسندگان پارسی هم از مضامین و عناصر دینی مختلف و هم از عقاید و مذهب خود در سروده ها و نوشته های خود، بهره کافی را ببرند. با وفات پیام گرامی اسلام (ص)، تحولات و تطورات عقیدتی و کلامی در میان مسلمین آغاز شد. مشکلات فرقه ای در آغاز، از سازمان کلامی مستقلی برخوردار نبود و بیشتر اختلافات، ریشه سیاسی داشت تا اینکه ریشه عقیدتی در مرحله بعد، فرق به سازمان عقیدتی مشخصی دست یافته و با مخالفان خویش به اختلاف پرداختند که شروع آن را با ظهور پدیده اعتزال می توان برشمرد. در پیدایش فرقه معتزله، عوامل مختلف مذهبی، سیاسی و اجتماعی دخالت داشتند وعوامل درون جامعه اسلامی یعنی، مباحث کلامی ادیان پیش از اسلام در تعیین جایگاه آن در ادبیات فارسی می پردازد این بررسی با روش کتابخانه ای و با رویکردی کیفی و با بهره گیری از مطالعات کتابخانه ای - اسنادی و بررسی پژوهش های مرتبط در این راستا، صورت گرفته است نتایج بررسی ها حاکی از این است فرقه معتزله خدمات شایان توجه به اسلام کردند، از جمله: در عصر عباسیان در اداره حکومت نقش فعالی داشتند و پاسخگویان با قدرت جدلی کلامی و عقلی به ویژه در مقابله با شبهات مخالفان اسلامی بودند. همچنین در خصوص تاثیر افکار و نگرش های معتزلی در ادب پارسی، پر واضح است که تاثیرات زیادی گذاشته و هم مقارن با این فرقه و هم در دوره ها و قرن های بعدی در آثار منظوم و منثور شاعران و نویسندگان، نمودهای زیادی از اصول و عقاید این فرقه، ملاحظه می شود.