بررسی کلی معماری بعد از اسلام در ایران و نقش آن در شیوه خراسانی، اصفهانی، آذری و رازی (مطالعه موردی: مسجد تاریخانه دامغان – کاخ چهل ستون – آرامگاه شیخ صفی الدین اردبیلی – مسجد جامع اردستان)

ظهور اسلام در آغاز قرن هفتم میلادی بنیاد بسیاری از کشور های کهن و متمدن آن زمان را دگرگون ساخت و قدرت و نفوذ آن در ترکمنستان غربی و پنجاب از یک طرف و اسپانیا از طرف دیگر گسترش یافت. به این ترتیب با پیدایش تغییرات اساسی در سرزمین های مذکور، هنر و تمدن کهن آسیا، شمال آفریقا و حتی بخشی از اروپا دگرگون شد و شالوده ی هنرهای اسلامی – که ترکیبی از هنرهای حکومت های مغلوب مانند ساسانیان و حکومت بیزانس با فرهنگ اسلامی بود – شکل گرفت. در سال ۱۳۳ ه.ق با آغاز حکومت عباسیان در عراق یک شیوه ی هنری کاملا ایرانی به وجود آمد و هنرهای مختلف این عصر با الهام از عناصر دوره ی ساسانیان شکل تازه ای به خود گرفت. در همین زمان سلسله های مستقل و ملی مانند طاهریان، صفاریان و سامانیان در ایران تاسیس گردید که با آفرینش هنر های مختلف، سنت های هنری گذشته ایران را تجدید کردند. در این دوران صنایع مختلف مانند سفال سازی، معماری و تزئینات آن درخشش تازه ای یافت به نحوی که در دوره های بعد هنرمندان از آن الهام گرفتند. در دوران معاصر، نگاه معماری مدرن و در امتداد آن معماران آکادمیک نسل جدید بر روی طراحی بناهای جدید، از جمله مساجد، تاثیرهای فراوانی داشته است. یکی از مهم ترین این تاثیرات تغییرات شکلی و فضایی مساجد در دوران معاصر است به نحوی که امروزه مساجد نوگرا به عنوان خوانش جدیدی از مسجد در فضای معماری و جامعه مطرح شده اند. از اهداف انجام این پژوهش، در این مقاله سعی بر آن شده است تا پس از مروری بر مبدا و منشا معرفی شیوه های متداول معماری به بررسی مسجد تاریخانه دامغان (شیوه خراسانی)، کاخ چهل ستون (شیوه اصفهانی)، شیخ صفی الدین اردبیلی (شیوه آذری)، مسجد جامع اردستان (شیوه رازی) از دیدگاه معماری بپردازیم.