ملاحظات مرزی و امنیتی در نسخه خطی «کتابچه دستورالعمل راجع به اختلافات سرحدی ایران و عثمانی به والی کرمانشاه و کردستان (۱۳۰۹ ه.ق)»

ایران در آستانه دورهی قاجار در روند مناسبات بین المللی قرار گرفت و چند مسئلهارضی برای آن ایجاد شد. تکلیف مرزهای مختلف در صدر دورهقاجاروتادورهناصرالدین شاه تقریبا مشخص شد. ایران و عثمانی دارای مناسبات دیرپا بودند و عمدتا در مناطق مرزی کشاکشهای طولانی باهم داشتند. چالشهای مرزی در این دوره هم تداوم یافت که عمدتا در قالب تکاپوهای دیپلماتیک جلوه گر شد. افزون بر تلاشهای سیاسی و دیپلماتیک، این اختلافات در قالب برخی کتابچههای مربوط به اختلافات مرزی نگاشته شد. نسخه خطی «کتابچه دستورالعمل راجع به اختلافات سرحدی ایران و عثمانی» در سال ۱۳۰۹ ه.ق. و حاوی دستورالعمل و تعلیماتی برای امیرنظام، والی کرمانشاه، کردستان، صاین قلعه و گروس است که به صورت محرمانه فرستاده شده بود. هدف از نگارش این رساله کمک به حفظ حدود و احقاق حق ایران در مقابل ادعاهای مامورین عثمانی جهت ملاحظات امنیتی و استراتژیکی بود. در این پژوهش ضمن بررسی اختلافات سرحدی ایران و عثمانی به شیوه توصیفی– تحلیلی به معرفی و تحلیل نسخه خطی کتابچهدستورالعملومسائلسرحدی پرداخته شده است. بر این اساس سوال اصلی این است؛ در کتابچه دستورالعمل، وضعیت سرحدی غرب کشور در اواخر دوره ناصری چگونه است؟ یافتههای پژوهش نشان داده است که محتوای این نسخه با توجه به توضیحات داخل متن حاوی اطلاعات امنیتی، جغرافیایی، سیاسی و اجتماعی جهت حفظ مرزهای غرب کشور در مقابل عثمانی و توصیههایی جهت حفظ و آبادانی مناطق غرب کشور به حاکم وقت است.