اثر کودهای زیستی بر خصوصیات مرزه بختیاری (Satureja bachtiarica Bunge) تحت شرایط تنش آبیاری در مراحل مختلف رشد

سابقه و هدف: کمبود یا بیش از حد مطلوب هر یک از عوامل موثر بر رشد، اختلالات ریختی، آناتومی، فیزیولوژیک و رشد و نمو را در گیاهان به همراه دارد. تنش خشکی به منزله کمبود آب در گیاه بوده و این وضعیت هنگامی ایجاد می شود که میزان تعرق از میزان جذب آب بیشتر باشد. کم آبیاری (آبیاری کمتر از نیاز آبی مطلوب گیاه) یک راهبرد برای صرفه جویی در مصرف آب است که گیاه را در مرحله خاصی از رشد یا کل فصل تحت تاثیر قرار می دهد. کودهای زیستی باعث توسعه سیستم ریشه، تغییر روابط آبی گیاه میزبان و متابولیسم گیاهی، فعال سازی سریع سیستم دفاعی، بهبود دسترسی به مواد معدنی و تحمل به خشکی در گیاه میزبان می شود. برای مدیریت بحران آبی حاکم، بایستی بدنبال راهکارهایی مانند کاهش مصرف آب و قطع آبیاری در مراحلی از رشد بدون آسیب به عملکرد نهایی گیاه بود. علاوه بر این، با توجه به اهمیت گیاهان دارویی و افزایش زیست توده آنها مصرف کودهای زیستی و تعدیل اثرهای ناشی از تنش خشکی جایگاه ویژه ای دارد. این آزمایش با هدف بررسی تاثیرپذیری مرزه بختیاری (Satureja bachtiarica Bunge.) از کم آبی در مراحل مختلف رشد و مصرف قارچ های میکوریزی و باکتری های محرک رشد در راستای مدیریت تولید گیاهانی با کمیت و کیفیت بالا اجرا شد.مواد و روش ها: آزمایش به صورت کرت های خرد شده (اسپلیت پلات) در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه آزاد اسلامی واحد تبریز در سال ۱۳۹۶ اجرا شد. عامل اصلی شامل تنش آب مدیریت شده در راستای کاهش مصرف آب در چهار سطح آبیاری کامل (I۱)، قطع آبیاری در مرحله ساقه دهی و شروع دوباره در مرحله غنچه دهی (پس از انتقال نشاء و استقرار گیاهچه ها آبیاری تا مرحله غنچه دهی قطع شد) (I۲))، قطع آبیاری در مرحله غنچه دهی و شروع دوباره در مرحله ۵۰ درصد گلدهی (I۳)) و قطع آبیاری در مرحله ۵۰ درصد گلدهی و عدم آبیاری تا پایان دوره گلدهی (I۴)) بود.نتایج: مقایسه میانگین قطع آبیاری نشان داد که بالاترین تعداد برگ، قطر ساقه، گستردگی تاج پوشش، وزن ریشه، عملکرد برگ، عملکرد ساقه گلدار و عملکرد سرشاخه گلدار متعلق به قطع آبیاری در مرحله ۵۰ درصد گلدهی بود. تلقیح با قارچ مایکوریزی Funneliformis mosseae  باعث دستیابی به بیشترین عملکرد برگ (۹۱۲.۰۶ کیلوگرم در هکتار)، عملکرد ساقه گلدار (۱۰۷۱.۲۵ کیلوگرم در هکتار) و عملکرد سرشاخه گلدار (۱۹۸۳.۳۲ کیلوگرم در هکتار) در تلقیح با Azosprillium + Pseudomonas + Azotobacter  شد. بیشترین درصد اسانس متعلق به تلقیح با Funneliformis mosseae با میانگین ۱.۷۶ درصد بود. بیشترین میانگین عملکرد اسانس با ۳۰.۵۰ کیلوگرم در هکتار در تیمار تلقیح با Azosprillium + Pseudomonas + Azotobacter مشاهده شد. نتایج مقایسه میانگین اثر متقابل نشان داد که بیشترین ارتفاع بوته و تعداد گل آذین با میانگین ۶۱.۷۲ سانتی متر و ۳۰.۴۶ عدد در بوته در اثر متقابل تیمار قطع آبیاری در مرحله ساقه دهی و تلقیح Rhizophagus irregularis + Funneliformis mosseae مشاهده شد که حدود ۳۱ و ۳۹ درصد نسبت به کمترین مقدار آنها افزایش داشت. بیشترین مقدار اسانس با میانگین ۲.۳۳ درصد با قطع آبیاری در مرحله غنچه دهی ×   Funneliformis mosseae  بدست آمد و کمترین مقدار اسانس با میانگین ۰.۹۸ درصد با قطع آبیاری در مرحله ساقه دهی ×  Rhizophagus irregularis حاصل شد. بیشترین عملکرد برگ (۱۲۱۲.۸۳ کیلوگرم در هکتار)، عملکرد ساقه گلدار (۱۴۹۴.۷۵ کیلوگرم در هکتار)، عملکرد سرشاخه گلدار (۲۷۰۷.۵۸ کیلوگرم در هکتار) و عملکرد اسانس (۴۴.۳۹ کیلوگرم در هکتار) در اثر متقابل قطع آبیاری در مرحله ۵۰ درصد گلدهی ×  Azosprillium + Pseudomonas + Azotobacterمشاهده شد که نسبت به کمترین آنها به ترتیب ۷۰، ۸۲،۸۱ و ۸۷ درصد افزایش داشت.نتیجه گیری کلی: مدیریت صحیح حاصلخیزی خاک، بهبود و حفظ باروری خاک در سیستم های زراعی نوین سبب تامین مواد غذایی مورد نیاز گیاه و افزایش عملکرد می شود. ازاین رو، در سال های اخیر مطالعات زیادی در راستای استفاده از کودهای زیستی انجام شده است. قارچ های میکوریزی از عوامل ضروری در سیستم پایدار خاک گیاه محسوب می شوند که با ریشه بیش از ۸۵% گیاهان همزیستی دارند. تنش خشکی به عنوان یکی از مهمترین فاکتور های محیطی دخیل در رشد گیاهان و باعث تغییرات مورفولوژی، فیزیولوژی و متابولیکی است. بعلاوه، کودهای زیستی با افزایش میزان دسترسی گیاهان به مواد غذایی، تولید و هدایت هورمون های دخیل در رشد کنار محیط ریشه، باعث افزایش تحمل به تنش و افزایش عملکرد می شوند. با در نظر گرفتن شرایط خشک و نیمه خشک کشور و افزایش تقاضای گیاهان دارویی و مرزه بختیاری، قطع آبیاری در مرحله ۵۰ درصد گلدهی و مصرف کودهای زیستی ازتوباکتر، آزوسپریلیوم و سودوموناس برای حصول بیشترین عملکرد برگ، سرشاخه گلدار و اسانس توصیه می شود.