بازشناسی گفتمان منابع طبیعی در برنامه های توسعه ای کشور

روند تدوین برنامه های توسعه ای کشور در سده اخیر، مشحون از تحولات و فرازوفرودهای مختلف بوده است . تا پیش از دهه ۱۳۳۰، ایران فاقد برنامه منسجم و راهبرد مشخص برای توسعه بود. به تدریج با رشد معانی توسعه و تعالی ، ضرورتهای بیشتری در این زمینه بوجود آمد. از آن هنگام تاکنون ۲ برنامه درازمدت و ۱۲ برنامه میانمدت تهیه و اجرا شده است . در هریک از این برنامه ها می توان رگه ها و نشانه هایی از برنامه های منابع طبیعی را مشاهده کرد. این مطالعه با بهرهمندی از روششناسی توصیفی و مقایسه ای برآن است جایگاه و گفتمان منابع طبیعی را در متون و اسناد برنامه ای قبل و بعد از انقلاب اسلامی و از دیدگاه راهبردی بازشناسی نماید. نتایج این بررسی حاکی از این واقعیت است که تقریبا در سبد تمامی برنامه ها و لوایح توسعه ای دولتها ، برنامه های مختلفی در حوزه احیا، توسعه ، حفاظت و بهره برداری از منابع طبیعی کشور با جهت گیری ها و رویکردهای متفاوتی مورد توجه قرار گرفته است . لیکن با وجود قریب به ۸ دهه تجربه کشور در امر تدوین و اجرای برنامه ، متاسفانه به دلیل فقدان برنامه ای جامع با یک مبانی نظری مشخص و قابل اتکاء، پروژه محوری ، شکاف و عدم تعادل بین قوانین برنامه ای و بودجه ای ، ضعف های ساختاری و تحقیقاتی ، عدم شناخت دقیق از روندها، رویدادها، عدم مشارکت واقعی دست اندرکاران و ذینفعان در تدوین برنامه ها، عدم تلفیق علمی و مناسب ، و چالش ها، کمبود آمار و اطلاعات دقیق در این حوزه، نظارت ضعیف ، مسایل فراروی بخش منابع طبیعی همچنان پابرجا بوده و روند تخریب در این عرصه ادامه یافته است . مهمتر اینکه برنامه های کنونی پاسخگوی ابرچالشهای حاکم بر کشور همچون تغییراقلیم نیست . از اینرو لازم است در متون برنامه ای و راهبرد آینده منابع طبیعی کشور بخصوص برنامه هفتم توسعه ، بتوان با تقویت مبانی علمی سیاستگزاری ، ریل گذاریهای جدید و همچنین راهکارهای عملیاتی و اجرایی مناسب تری ، زمینه را برای به حداکثررسانی اثربخشی و کارایی برنامه ها، طرحها و پروژههای منابع طبیعی هموارتر ساخته و افق مطلوبی را در این زمینه ترسیم نمود.