بررسی نحوه حضور و کنترل نور در معماری سنتی ایران (مورد پژوهی: خانه های سنتی دوره قاجاریه در شیراز)

با تجربه و ادراک فضای معماری خانه های تاریخی ایران به نظر می رسد که حضور نور در آنها نه تنها پیامد دانش بلکه بینشی ویژه بوده که با عنایت به آن نور به اثر معماری راه یافته است. نور ورای موجودیت عینی و حضور ملموس در زندگی روزمره، از جایگاه ویژه ای در زندگی انسان، ازدیدگاه باور او نسبت به هستی و حقیقت وجود، برخوردار است. نور عنصری است که توسط آن می توان معماری و فضای خلق شده را دید. نور در فضا دارای کیفیت های مختلفی است که می توان به نحوه ورود آن به فضا توجه کرد. نور در وجه نخست قابلیت استفاده شدن معماری و برآوردن نیازها را تضمین می کند. فراهم آوری نیاز دیدن و دیده شدن برای ساکن شدن در مکانی که ویژه فعالیت هایی از زندگی است و به سخن دیگر پدیداری اثر به واسطه نور نخستین و آشناترین اهمیت حضور نور را یادآور می شود. در این پژوهش هدف آن است که نور در خانه های سنتی ایران (با نمونه موردی خانه های دوره قاجاریه شیراز) از منظر مدخل ورودی و کنترل و تعدیل نور و تاثیر آن بر طراحی فضاهای کالبدی آن بررسی شود. فرضیه پژوهش بیان می دارد که میزان شدت ورود نور و نحوه کنترل آن در عرصه های مختلف در خانه های سنتی در ارتباط مستقیم با عملکرد فضا بوده است و از نظامی سلسله مراتبی جهت ادراک و معنا یافتن به حضوربخشی نور در فضاها بهره گیری شده است. این مقاله با توجه به موضوع و ماهیت آن، از نوع مطالعات کیفی بوده و به روش توصیفی_تحلیلی انجام گرفته است. کلیه داده های تحقیق به روش گردآوری کتابخانه ای_اسنادی و مشاهدات میدانی می باشد. در انتها این نتیجه حاصل شد که حضور و کیفیت نور موجود در خانه های سنتی دوره قاجاریه در شیراز علاوه بر حضور فیزیکی نور که باعث روشنایی بخشی به فضاها بوده است نقشی اساسی در هویت بخشی به فضاها با عواملی همچون مهار نور، تلطیف نور، انعکاس و جذب نور و هماهنگ کردن قدرت بینایی در مواجهه با نور وارد شده داشته است. لذا این موارد مطرح شده به وضوح در تحلیل و بررسی نمونه موردی انجام شده در این پژوهش قابل مشاهده می باشد و به ترتیب بیشترین نوع عنصر نورگیری استفاده شده در این خانه ها در و پنجره مشبک، ارسی، پنجره های زیرزمین و شباک است و بیشترین نوع عنصر کنترل کننده نور در این خانه ها، شیرسر، ایوان و پرده می باشد.