تعمیم پذیری مفهوم »مرکز« از دیدگاه کریستوفر الکساندر در باغ چهلستون بهشهر

برخی مفاهیم در تکوین عالم و پدیدههای هستی همواره حضور داشته اند. این مفاهیم ژرف را می توان مبانی و اصولی ازلی و ابدی دانست که چون از نظام سرمدی سنن الهی برخاسته اند، در دایره زمان و مکان محدود نخواهند شد. معماری ایرانی اسلامی نیز با تکیه بر قوانین نظام هستی و با تجلی الگوهای کلی آن در جسم و جان خویش ، دست به آفرینش مکان زده است . یکی از آشکارترین این اصول در معماری اسلامی ، فارغ از زمان و مکان، تجلی مفهوم » مرکز« در معنا و کالبد آن است . هر آفریده واجد مرکزی است که حیات مادی و معنویاش پیرامون آن معنا می یابد، این مفهوم تا حدی در معماری ایرانی اسلامی متجلی شده است که هدف اصلی این معماری را نمایش مرکز چه به صورت مستقیم و چه به صورت غیرمستقیم دانسته اند. مفهوم مرکز تنها در آثار معماری ایرانی به وضوح دیده نمی شود، بلکه در آراء نظریه پردازانی که خارج از این بستر فرهنگی در حوزه هنر و معماری به پژوهش پرداخته اند نیزمطرح شده است . در این میان کریستوفرالکساندر، بحث خود را از وجوه بصری و مادی مرکز آغاز کرده و در نهایت توجه به وجوه غیرمادی و ماورائی آن را ضروری دانسته است .در این مقاله که از نوع تحقیق کیفی است ، پس از مروری برگسترهی مفهوم »مرکز«، مضامین نهفته در این مفهوم در بستر اندیشه الکساندر، درباغ چهلستون بهشهر مورد واکاوی قرار می گیرد، اگر باغسازی ایرانی را مبتنی بر اصول و نظامهای بنیادین هستی بدانیم ، این نوشتار با روشن کردن بخشی از اصول ثابت موجود در هستی به بازخوانی این نوع معماری کمک می کند و در نهایت از میان مراکز موجود در باغ چهلستون بهشهر که عبارتند از حوض و کوشک و محورهای حرکتی و درختان، دو مرکز (حوض و کوشک ) به عنوان مراکز اصلی در این باغ عنوان می شوند.