پارک جنگلی کاجستان معصومیه بیرجند و اثرات زیست محیطی و گردشگری آن در نیم قرن گذشته (طرح مدیریت بهره وری آن در برآورد ظرفیت ها، برنامه ریزی تفریحی و تاسیسات موجود و لازم)

مسئله محیط زیست یا حفظ منابع طبیعی ، برای ما مسئله ای تجملی و درجه دو نیست ، یک مسئله حیاتی است ، در تلاش ما برای توسعه کشور، اولویت باید در این بخش باشد. افزایش جمعیت و رشد شتابان شهری در دهه ی گذشته ، آثار سوئی را در پی داشته است تا آنجا که امروزه اغلب مردم احساس می کنند که مناطق شهری برای زندگی و فعالیت مطلوب نیستند. امروز مفهوم شهرها بدون فضای سبز در اشکال گوناگون آن، غیرقابل تصور است . گسترش شهرها باعث تشدید عوارض توسعه شهری بی رویه و ناپایدار شده است که تشدید آلودگی های محیطی از مهم ترین این عوارض به شمار می آید. که خود زمینه ساز از بین رفتن فضاهای سبز درون شهری و تغییر کاربری این گونه اراضی است . منظور از فضای سبز شهری ، نوعی از سطوح کاربردی زمین شهری باپوشش گیاهی انسان ساخت است که هم واجد بازدهی اجتماعی وهم واجد بازدهی اکولوژیکی می باشند. با توجه به افزایش روز افزون تقاضا برای فعالیتهای گردشگری در مناطق جنگلی ، ضروری است که توسعه گردشگری مبتنی بر جنگل بر اساس برنامه ریزی صحیح و متناسب با نیاز گردشگران و ظرفیت های طبیعی این مناطق انجام شود. فضای سبز، به عنوان یکی از شاخصهای توسعه یافتگی جوامع دارای ابعاد زیست محیطی ، اجتماعی ، فرهنگی ، اقتصادی وکالبدی است و برای اینکه بتواند نقشها و عملکردهای خود را به خوبی ایفا کند، اولین و مهمترین گام تعیین مکانهای مناسب برای آن است ، که پیش زمینه آن تجزیه وتحلیل تناسب فضای سبز است . این روزها که زندگی آپارتمان نشینی گلوی انسانهای شهری را به سختی میفشارد، وجود یک پارک جنگلی در اطراف شهرها و خانه های ما نعمتی بزرگ است که باید قدر آن را دانست . پارکهای جنگلی که با هزاران خون دل کارگران سر پا ایستاده است نباید مورد بی مهری و خودخواهی ما انسانها قرار گیرد. بوستان ( پارک) جنگلی معصومیه بیرجند یک پارک مصنوعی و دست کاشت می باشد که در ابتدا فاقد پوشش جنگلی یا مرتعی بوده و گونه های درختی موجود نیز دست کاشت است که بیشترین گونه درختی آن کاج می باشد. هم اکنون ۱۲۶ هزار هکتار جنگل دست کاشت در استان خراسان جنوبی وجود دارد. پارک جنگلی بیرجند در سال ۱۳۵۰ در زمینی به مساحت ۴۰ هکتار احداث شد که در سالهای بعدی بر اثر اجرای طرح مدیریت و بهره وری ، مساحت ۷/۲۷ هکتار از آن طبق قراراد ۱۰ ساله که از سال ۱۳۹۲ آغاز شده است به شهرداری بیرجند احاله مدیریت گردید. امکان قطع درختان در این قرارداد وجود ندارد و در حال حاضر از مجموع مساحت پارک ۲۷ هکتار به شهرداری بیرجند تحویل داده شده اما در مراحل دیگر ۱۳ هکتار مربوط به تولید نهال نیز به شهرداری واگذار خواهد شد. عرصه مورد نظر در سال ۱۳۵۳ به عنوان فضای سبز نهالکاری شده و بیشتر گونه های غیر بومی با هدف ایجاد منظر، تلطیف هوا، ایجاد باد شکن و سایر اهداف زیست محیطی بوده است و بنابراین در ابتدای تاسیس آن، هیچگونه امکانات تفریحی و تفرجی مناسب در آن دیده نشده است . در سال ۱۴۰۲ شهرداری بیرجند با همکاری ادارهکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان خراسان جنوبی دو هزار اصله درخت از گونه های مناسب فضای سبز را به یاد دو شهید استان به مرور در محل پارک جنگلی غرس می کند. پارک جنگلی تا قبل از این در اختیاراداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان بود که با هدف توسعه تفرجگاههای بیرجند به شهرداری تحویل شد. در حال حاضر این پارک به عنوان بزرگترین پارک شهری به همت شهرداری و شورای اسلامی شهر بیرجند در حال بازسازی و زیباسازی است. با توجه به موقعیت ویژه پارک که در محدوده شهر بیرجند واقع شده و از طرفی در حاشیه جاده بیرجند – خوسف (مرتبط کننده استان با شهرهای مرکزی کشور به ویزه تهران، اصفهان یزد، طبس و کرمان) قرار دارد، پتانسیل زیادی جهت استفاده بهینه تر از پارک مذکور را موجب گردیده است. از آنجائیکه هدف اولیه پارک حفظ طبیعت است تمامی فعالیت های مورد نیاز بازدیدکنندگان نیز باید منطبق و تابع این هدف اولیه و مهم باشد. ناحیه بندی (زون بندی) پارکها یکی از راه های موثر مدیریت و کنترل توسعه است که هر دو هدف پایداری و بقاء مستمر پارکها و استفاده از آن را توام در نظر می گیرند. در طرح ریزی همه جانبه بدون استفاده از یک طرح ناحیه بندی (زون بندی) پیشرفته دستیابی به اهداف مورد نظر قابل تضمین نیست اگر اراضی پارک به چندین منطقه تقسیم شوند تا هر یک از آنها به فعالیت خاصی اختصاص یابد تنش و تضادی که میان پایداری و استفاده از پارکها وجود دارد به حد اقل خود میرسد و ضرورتهای اکولوژیکی برای حفاظت موثر پارکها نیز فراهم خواهد شد. اداره موفقیت آمیز پارک که ضامن تداوم مدیریت است زمانی تحقق می یابد که برنامه توسعه معقول و راههای قابل قبول جهت دسترسی به هر یک از نواحی را تعیین می کند. مردم علاقمندند که به شیوه های مختلفی از پارکها استفاده کنند و ترجیح می دهند که از این حق به گونه ای برخوردار باشند که مطابق با تمایلات متفاوت تفریحی خود از محیطهای متفاوت در اوقات مختلف استفاده کنند. هنگام برنامه ریزی فعالیتهای تفریحی لازم است که انعطاف لازم برای طیف وسیعی از استفاده و موقعیت های تفریحی وجود داشته باشد. ناحیه بندی محیطهای تفریحی متفاوت میتوانند بر اساس یک سری تفریحات گوناگون در درجات مختلف که به محیطهای متفاوتی نیاز دارند صورت گیرد. تفریحاتی که با یکدیگر نا سازگار هستند باید از یکدیگر جدا باشند. فعالیتهای تفریحی سازگار می توانند با همدیگر در یک جا قرار گیرند. ناحیه بندی مناطق بر اساس استفاده های مختلف و شدت آنها تضاد میان استفاده کنندگان از پارک را به حداقل می رساند و از صدمات وارده به ارزشهای پارک می کاهد. دراین مقاله از تجارب، مشاهدات و عکسهای میدانی نویسنده نیز استفاده شده است. روش تحقیق در این مقاله کیفی و میدانی می باشد که در انتهای مقاله نیز به نتیجه گیری از موارد فوق و ارائه پیشنهاداتی برای بهبود مدیریت پارک جنگلی کاجستان معصومیه بیرجند و اثرات زیست محیطی و گردشگری آن و بهبود طرح مدیریت بهره وری آن در برآورد ظرفیت ها، برنامهریزی تفریحی و تاسیسات موجود و لازم آن که باید به آنها توجه جدی شوند می پردازد.