مروری بر برخی از شاخص های ایستا و ناایستا برای پایش خشکسالی در ایران و سایر کشورها

تغییرات آب و هوایی و فعالیت های انسانی دو محرک اصلی اثرگذار بر چرخه هیدرولوژیکی و ایستایی/ناایستایی سیستم های هیدرولوژیکی محسوب می شوند. نتایج تحقیقات دو دهه اخیر نشان می دهد که این شاخص ها در محیط ناایستای فعلی از جمله در زمینه تغییرات اقلیمی و فعالیت های انسانی، از اعتبار لازم برخوردار نیستند. هدف مقاله حاضر، علاوه بر بررسی شاخص های خشکسالی مورد استفاده در شرایط ایستا، ارائه مروری جامع از جدیدترین شاخص های خشکسالی در شرایط ناایستا و تبیین چالش ها و فرصت های تحقیقات آتی است. در این راستا، ابتدا شاخص هایی که روش شناسی آنها عمدتا برای شرایط ایستای آب و هوایی پیشنهاد شده، بررسی می گردد. سپس، به مرور مهمترین شاخص های خشکسالی که در حالت ناایستای آب و هوایی در ایران و سایر مناطق دنیا توسعه داده شده اند، پرداخته می شود. مطالعه و مرور ابزارها و روش های مبتنی بر ناایستایی در تعیین شاخص های ناایستا از دیگر عواملی است که در مقاله حاضر بدان پرداخته خواهد شد. مرور تحقیقات مختلف نشان می دهد که شاخص هایی همانند NSPI، NSRI، NSPEI، NRDI از مهترین شاخص های ناایستایی هستند که برای کمی کردن خشکسالی های هواشناسی/ هیدرولوژیکی کاربرد دارند. از منظر روش شناسی نیز همه تحقیقات، از مدل جمعی تعمیم یافته برای مکان، مقیاس و شکل (GAMLSS) برای مدلسازی رفتار ناایستای شاخص ها استفاده کرده اند. نتایج کلی مرور این تحقیقات نشان می دهد که احتساب عوامل ناایستایی در شاخص های ایستای خشکسالی، باعث پایش دقیق تر خشکسالی از منظر شدت و فراوانی آن می شود.