نقش تبلیغ دینی در بسیج سیاسی در نهضت تحریم تنباکو

یکی از مباحث مهم سال های اخیر، نسبت حوزه های علمیه و به طور خاص، نسبت مجالس مذهبی و تبلیغ دینی با سیاست است. برخی تلاش می کنند نشان دهند سیره حوزه های علمیه و مبلغان دینی، تفکیک این نهادهای دینی از سیاست است. برای پاسخ به این شبهه، در قالب یک مطالعه موردی، این بحث را در نهضت تحریم تنباکو بررسی کردیم و با توجه به محدودیت مقاله، این سوال جزئی را بررسی کردیم که تبلیغ دینی چه نقشی در بسیج سیاسی در این نهضت داشته است. برای پاسخ به این سوال، با استفاده از نظریه بسیج سیاسی در جامعه شناسی سیاسی و با روش تحلیل تاریخی و تحلیل محتوای کیفی، به بررسی عملکرد مبلغان دینی و تحلیل محتوای اسناد تاریخی به ویژه اعلامیه ها، نامه ها و سخنرانی های مبلغان مذهبی پرداختیم. بررسی ها و یافته های تحقیق نشان می دهد مبلغان دینی با استفاده از مراسم ها و مناسبت های تبلیغی محرم و رمضان، اماکن مذهبی مثل مساجد و تکایا، منبر و سخنرانی و صدور اعلامیه و بیانیه تبلیغی و با استفاده از عناصر ارزشی جهاد و شهادت، تولی و تبری، مشکلات و پیامدهای قرارداد تنباکو از جمله سلطه کفار و تحقیر مسلمانان و مخالفت قرارداد با احکام شرعی را برای مردم تبیین کردند و نقش موثری در بسیج منابع ارزشی (وفاداری ها و تکالیف) ایفا کردند و با این کار زمینه لغو قرارداد را فراهم ساختند.