تفاوت تنقیح مناط و کشف ملاکات احکام توسط عقل در اندیشه شیخ اعظم با رویکرد تطبیقی

در مسائل فقهی و استنباط احکام شرعی گاهی فقیه از حکم یک مسئله به مسئله های دیگری تعدی می کند. تعدی حکم از یک مسئله به مسائل دیگر راه های مختلفی دارد. یکی از راه های تعدی احکام، که از دیرباز موردتوجه فقیهان شیعه بوده است، مسئله تنقیح مناط است. از طرفی دیگر امامیه قائل به مصالح و مفاسد (ملاک و مناط) در احکام می باشند و عده ای از فقها ازجمله مرحوم شیخ اعظم انصاری قائل به این هستند که عقل در ملاکات احکام راه ندارد. سوال این است که چرا با اینکه ایشان راهی برای عقل در مناط احکام نمی دانند، در مسائل فقهی دست به تنقیح مناط می زنند؟ در راستای پاسخ به این سوال با تتبع در آثار مرحوم شیخ انصاری با روش توصیفی- ت شیخ به این نتیجه رسیدیم که تنقیح مناط در کلام ایشان در موارد نادری به معنای الغای خصوصیت بکار رفته است و در بقیه موارد یا به استناد به قطع تنقیح مناط صورت گرفته است و یا با استناد به ظهور روایات مناط را استفاده کرده اند. فلذا هر جا در امور توقیفی تعبدی باعقل ظنی به ملاکات احکام دست پیدا کنیم، آن مناط از حجیت برخوردار نیست و نمی تواند موجب تعدی حکم گردد.