بررسی رابطه بین آلودگی محیط زیست، رشد اقتصادی و تولیدات کشاورزی در ایران

سابقه و هدف: بهبود استانداردهای زندگی در کشورهای در حال توسعه باعث رشد جمعیت و تاثیرات قابل توجهی بر اقتصاد و محیط زیست شده است. افزایش تولیدات کشاورزی به دنبال تقاضای رو به رشد جمعیت، باعث افزایش آلودگی محیط زیست می شود که این موضوع می تواند باعث کاهش بهره وری منابع طبیعی، افزایش هزینه های بهداشتی-درمانی و کاهش کیفیت زندگی افراد شود و به طور کلی تاثیر منفی بر رشد اقتصادی داشته باشد. بنابراین، لزوم توجه به ارتباط بین آلودگی محیط زیست، تولیدات کشاورزی و رشد اقتصادی بیش از پیش احساس می شود. هدف این پژوهش درک رابطه کوتاه مدت و بلندمدت بین تولیدات کشاورزی، رشد اقتصادی و آلودگی محیط زیست در ایران است.مواد و روش ها: در این پژوهش از داده های سری زمانی دوره ۲۰۲۰- ۱۹۹۱ گردآوری شده از پایگاه داده بانک جهانی و سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد و روش خود توضیح با وقفه های گسترده (ARDL) استفاده شده است. در مرحله اول مانایی متغیرها با کمک آزمون های دیکی فولر تعمیم یافته و فیلیپس پرون مورد بررسی قرار گرفت. سپس با توجه به مقادیر آماره های آکائیک، شوارتز و بیزین تعداد وقفه بهینه انتخاب شد. در ادامه از آزمون کرانه های ARDL برای بررسی وجود هم انباشتگی بلندمدت بین متغیرها استفاده و پس از آن روابط کوتاه مدت، بلندمدت و مدل تصحیح خطا برآورد شدند. در نهایت نیز با استفاده از آزمون علیت گرنجری رابطه علی زوجی بین متغیرها بررسی شد.نتایج و بحث: بعد از اثبات وجود هم انباشتگی بین متغیرهای مورد بررسی، نتایج روابط کوتاه مدت نشان می دهد که افزایش یک درصدی در رشد اقتصادی، جمعیت روستایی، تشکیل سرمایه ناخالص و تولیدات کشاورزی به ترتیب انتشار CO۲ را ۳۰۷/۰درصد افزایش، ۹۳۷/۲ درصد کاهش، ۰۸۷/۰درصد و ۰۶۵/۰ درصد افزایش می دهد. در این مطالعه اثر سرمایه گذاری مستقیم خارجی بر انتشار CO۲ در کوتاه مدت معنی دار نشد. اما یک درصد افزایش وقفه آن باعث افزایش ۰۱۰/۰ درصدی انتشار دی اکسید کربن خواهد شد. این در حالیست که نتایج تخمین بلندمدت ثابت می کند افزایش یک درصدی رشد اقتصادی، جمعیت روستایی، تولید محصولات کشاورزی، سرمایه گذاری مستقیم خارجی و تشکیل سرمایه ناخالص سطح انتشار CO۲ را به ترتیب ۶۶۲/۰ درصد افزایش، ۸۰۷/۳ درصد کاهش،۱۴۱/۰ درصد، ۰۲۴/۰ درصد و ۱۸۸/۰ درصد افزایش می دهد. نتایج آزمون علیت گرنجری نشان دهنده، رابطه علیت دوطرفه بین رشد اقتصادی، تولیدات کشاورزی، سرمایه گذاری مستقیم خارجی با انتشار CO۲ و همچنین بین سرمایه گذاری مستقیم خارجی و تولیدات کشاورزی است. همچنین رابطه علیت یک طرفه بین تشکیل سرمایه ناخالص و انتشار CO۲، تولیدات کشاورزی و رشد اقتصادی، سرمایه گذاری مستقیم خارجی و رشد اقتصادی، تولیدات کشاورزی و جمعیت روستایی، جمعیت روستایی و سرمایه گذاری مستقیم خارجی، جمعیت روستایی و انتشار CO۲ وجود دارد. علاوه بر این، بین انتشار CO۲ با رشد اقتصادی، تشکیل سرمایه ناخالص، تولیدات کشاورزی و سرمایه گذاری مستقیم خارجی ارتباط طولانی مدت مثبت و معناداری وجود دارد. روابط بلندمدت این بررسی، در روش های FMOLS و DOLS نیز اثبات شد که سازگاری و استحکام یافته های رهیافت ARDL را نشان می دهد.نتیجه گیری: در ایران، نبود سرمایه گذاری مناسب در مکانیزاسیون کشاورزی، دسترسی محدود کشاورزان به اعتبارات و نظارت ناکافی در تخصیص اعتبارات، باعث افزایش انتشار CO۲ در تولیدات کشاورزی می شود. بنابراین، نیاز به نوسازی مکانیزاسیون کشاورزی با هدف بهره وری محیط زیستی، تسهیل استفاده از منابع انرژی تجدیدپذیر، ایجاد قوانین محیط زیستی سخت گیرانه، تشویق به استفاده از فناوری های سبز و نوآورانه، سرمایه گذاری در تحقیق و توسعه برای کاهش انتشار دی اکسید کربن، و استفاده از سرمایه گذاری خارجی برای بهبود و کاهش آلودگی محیط زیست وجود دارد. همچنین، تمرکز بر صنایع انرژی بر و وابسته به سوخت های فسیلی ارزان قیمت و نقص قوانین محیط زیستی در ایران و در نهایت تشکیل سرمایه ناخالص منجر به افزایش انتشار CO۲ می شود. تاثیر جمعیت روستایی بر انتشار CO۲ قابل توجه است و سرمایه گذاری برای اشتغال زایی روستاییان می تواند منجر به کاهش انتشار آن شود.