تبیین علیتی عمل و رفتار انسان

مقصود از این نوشتار ارائه «تبیین علیتی» در شناخت جامع (محض تجربی) فاعلیت انسان در عمل و رفتار است. تبیین علیتی درباره­ رفتار و عمل انسان، از آن جهت که او موجودی کم­ نظیر یا بی­ نظیر در جهان طبیعت است، در تبیین­ های علیتی ناظر به رفتار قانون­مند موجودات دیگر طبیعت خلاصه نمی­ شود. در اینجا می­ کوشیم تا نشان دهیم هر رفتار و کردار انسان در تحلیل به چند قلمرو وجودی طولی و عرضی تعلق دارد که هر یک زیر پوشش نوعی از رابطه علی و معلولی­ اند. در ترکیب ارکان علی و معلولی این قلمروها رفتار آدمی به صورت مرتبط، متصل و در نهایت متحد سامان می­ یابد. ملاک تمایز علوم طبیعی از علوم انسانی و دشواری تبیین علیتی در علوم انسانی، چه فردی و چه اجتماعی، در ترکیب رفتاری انسان از روابط علیتی متعدد و متدرج وجودی و در عین حال متصل و متحد است. راه­ حل این دشواری نه تاویل یک قلمرو به قلمروی دیگر است و نه صرف­ نظر کردن از یک قلمرو و عطف توجه به قلمروی دیگر؛ بلکه با اذعان به دشواری تبیین علیتی رفتار آدمی باید به جستجوی تبیین علیتی همه­ جانبه طولی و عرضی بر پایه طبیعت مشترک میان انسان­ ها بود.