معرفت نفس از منظر حکیم آقاعلی مدرس

از منظر حکیم آقاعلی مدرس «نفس انسانی» حقیقت واحد و ذومراتبی است که طیف گسترده ای از مراتب گوناگون هستی را در خود جای داده است. نفس ناطقه در مراتب عالی خود، در اوج بساطت و وحدت و اطلاق است؛ به گونه ای که همه کثرات در آن مستهلک و مندک هستند. همین نفس بسیط و مطلق در مراتب نازله خود متکثر و مقید است، و این از شگفتی های نفس انسانی است که وحدت و کثرت، بساطت و ترکب، اجمال و تفصیل، اطلاق و تقیید را در مراتب طولی خود جمع کرده است. حکیم تهران معتقد است نفس انسانی در پرتو حرکت ذاتی و جوهری خویش، با غایت و اصل خود که همان «نفس کلی» است، متحد شده، می تواند به لایه های باطنی خود علم حضوری پیدا کند. وی از این معرفت شهودی نفس به «علم به علم» یا «استشعار به شعور» تعبیر می کند. در این مقاله نخست نفس شناسی فلسفی حکیم موسس مورد بازپژوهی قرار گرفته و سپس تحلیلی از «معرفت شهودی نفس» و راهکارهای دستیابی به آن و رابطه «معرفت نفس با معرفت رب» از دیدگاه ایشان ارائه شده است.