ارزیابی عملکرد اجتماعی– اقتصادی و زیست محیطی طرح های آبخیزداری (مطالعه موردی: طرح سامان دهی زنجان رود)

در پی اجرای هر پروژه عمرانی گسترده در بستر طبیعت، ارزیابی اقدامات و بررسی پیامدهای آن به منظور رفع نقایص و بهتر نمو دن کارهای آتی ضرور ی می باشد. این مقاله حاصل یک تحقیق میدانی است که با هدف ارزیابی عملکرد و پیامدهای اجتماعی اقتصادی یکی از پروژه های اجرا شده در بخش آب و خاک به اجرا درآمده است. طرح سامان دهی زنجانرو د به عنوان یک طرح بلند مدت با اهداف حفاظتی و مدیریتی منابع خاک و آب توسط مدیریت آبخیزداری استان زنجان در حال اجرا است وعملیات اجرایی بخشی از مسیر این طرح به طول 12 کیلومتر و شامل چهار روستا از سال 1372 تا 82 به بهره برداری رسیده است. در تحقیق انجام شده، اثرات اجتماعی – اقتصادی و ز یست محیطی این طرح با روش کیفی مورد ارزیابی قرار گرفته است. برای این منظور، ده معیار اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی در قالب سوالهای پرسشنامه ای تدوین و با روش پیمایش میدانی و مصاحبه با بهره برداران کشاورزی حاشیه رودخانه ، داده های لاز م تهیه گردید. تحلیل آماری داده ها با استفاده از نرم افزار Excel صورت گرفت و ضریب همبستگی معیارهای موردنظر تعیین گردید. نتایج این تحقیق نشان می دهد که طرح ساماندهی زنجانرود در دست یابی به اهداف اولیه خود موفق بوده است. اثرات اقتصادی این طرح چشمگیر بوده و رضایت کشاورزان را به دنبال داشته است به طوری که بیش از 92% آنان ازکنترل سیلاب و کاهش هز ینه های سالانه مرمت و نگهداری اراضی در محدوده مورد مطالعه بعد از اجرای طرح اظهار رضایت می نمودند. همچنین، در مقایسه با زمان قبل از اجرای طرح، سطح زیرکشت در روستاهای محدوده طرح در حدود 20% افزایش یافته است. افزایش تولید و درآ مد کشاورزان و بالا رفتن قیمت زمین از دیگر پیامدهای مثبت این طرح بوده است. از طرف دیگر، اثرات اجتماعی این طرح چندان قابل توجه نبوده و این طرح در دستیابی به اهداف اجتماعی تعریف شده ( مشارکت محلی در اجرای پروژه، افزایش اشتغال و کاهش مهاجرتها) موفقیت چندانی نداشته است. از جنبه زیست محیطی نیز می توان به افت سطح آبهای زیرزمینی، خشک شدن و تهدید بستر رودخانه، تجاوز به حر یم رودخانه و تبدیل آن به اراضی کشاورزی اشاره نمود.