آنالیز اشیاء و آثار هنری و باستانی به روش پیکسیخارجی: تجربه اخیر آزمایشگاه واندوگراف

برای دستیابی به اطلاعات مربوط به اصالت، منشاء، فرآیند ساخت و تخریب آثار باستانی، شناسایی دقیق مواد بکار رفته در این آثارضروری است. به منظور جمع آوری اطلاعات لازم جهت تعیین اصالت، نگهداری و بازسازی مجموعه پنج گنج متعلق به دوره تیموریان قرن ششم هجری و همچنین یوسف و زلیخای جامی قرن نهم هجری، بهتازگی صفحاتی از این آثار ارزشمند در آزمایشگاه واندوگراف پژوهشگاه علوم وفنون هستهای مشخصه یابی شده اند. روش بکار رفته در این تحقیق، روشی غیرمخرب برای آنالیز عنصری مواد موسوم به External PIXE یا پیکسیخارجی می باشد. در این روش که در دهه هفتاد میلادی ابداع شده است، باریکهای از ذرات باردار شتابدار به نمونهای که در هوا یا اتمسفر کنترل شده دیگری قرار دارد، برخورد می کند. با اندازهگیری انرژی و شدت پرتوهای ایکس گسیلی از نمونه توسط آشکارساز پرتو ایکس میتوان به نوع عناصر موجود و غلظت آنها در نمونه پی برد. با استفاده از این روش آنالیز، منشاء اغلب رنگدانه های بکار رفته در تذهیب مجموعه پنجگنج و مرکب بکار رفته در خلق آن شناسایی شدند. به همین ترتیب، غلظت نسبی عناصر موجود در نقاط مختلف نگاره های مجموعه یوسف و زلیخا بدست آمدند و عناصر مشخصه رنگدانه های بکار رفته در پدید آوردن رنگهای مشخصه نگاره سبک بخارا یعنی آبی، سبز و صورتی تعیین شدند.