تحقق شهر اسلامی هم افزایی میان پروسه و پروژه و نقش اسلام در هریک از این دو مسیر

خداوند حکیم جهان را برای انسان و انسان را برای کمال خلق کرد. در راستای نیل به هدف مذکور، دو ابزار عقل و وحی را به عنوان ضامن زندگی سعادتمندانه بشر به وی اعطا فرمود که جامع ترین برنامه کمال انسان در قالب آموزه های اسلام به وی هدیه شده است. همچنین تأمین شرایط مناسب زندگی را دراختیاروی قرارداد تا آدمی مکان زندگی خویش را، از خانه تا شهر، ساماندهی کند و زمینه شکوفایی استعدادهایش فراهم آید. انسان به میزانی که در ساماندهی مکان زندگی خویش از آموزه های اسلام بهره جوید، آن مکان زمینه ساز رشد و کمال او، یابه تعبیر قرآنی حیات طیبه وی خواهد شد که این تعبیری از معماری و شهر اسلامی است. اما آموزه های مکتب اسلام چگونه در شکل گیری مکان مناسب کمال انسان، معماری و شهر اثر دارند؟ تاکنون پاسخهای گوناگونی به اینپرسش داده شده که منشاء شکل گیری معماری و شهرسازی مسلمانان در طول تاریخ و عرض جغرافیا گردیده است. این نوشتار در جستجوی پاسخ این پرسش است. به همین منظور ضمن تبیین مکتب اسلام بعنوان برنامه جامع و عملیاتی زندگی انسان، به بررسی نسبت انسان و مکان زندگی او پرداخته و دو مسیر شکل گیری شهر، با عنوان پروسه و پروژه معرفی شده و تأثیر آموزه های اسلام بر هریک مورد بررسی قرار می گیرد. در نهایت چنین نتیجه گیری می شود که شهر طی تعامل هم افزای میان این دو مسیر (پروژه و پروسه) شکل می گیرد که هریک اقتضائات خاص خود را دارند؛ در صورتی که در جهت دهی به این دو مسیر، آموزه های اسلام مبنا قرار گیرد، زمینه شکل گیری شهر اسلامی فراهم خواهد شد. نتیجه این نوشتار می تواند مبنایی باشد برای انجام پژوهشهای هدفمند که برآیند آنها در نظام سازی و تدوین چهارچوبی شفاف برای طراحی الگوی اسلامی- ایرانی معماری و شهرسازی به کار آید، بحول الله.