روش، روشهای طراحی و روشهای طراحی در معماری

رساله گفتار در روش درست راه بردن عقل رنه دکارت را متن بنیادی تفکر مدرن و تمدن مدرن میدانند و نکته کلیدی و اصلی آن را تأکید دکارت بر روش، به گونه ای که امروزه این رساله با عنوان اختصاری گفتار در روش شناخته می شود. در بررسی گفتار دکارت درباره روش، مشخص میشود که روش دکارتی که بر مبنای الگویی هندسی پرداخته شده است، خود بر چند پایه استوار است که از جمله آنها می توان از اینها نام برد: تعریف انسان به عنوان جوهر اندیشنده (Res Cognitas)، عقل گرایی (Rationalism)، تأکید بر یکسانی و برابری همه آدمیان از لحاظ عقلانی و نادیده گرفتن تفاوتهای فرهنگی، سوبژکتیویسم (Subjectivism) و تقابل عالم و آدم، ورا زمانی، ورا مکانی و ورا تاریخی بودن روش و در یک کلمه: فرمالیسم. خواست دکارت از روش چیزی بود که همه بتوانند با کاربست آن، برکنار از هر زمینه و محتوایی، به حقیقت دست یابند. جدا کردن صورت از محتوا و اولویت دادن به صورت فرمالیسم- میراث دکارت است که ریشه در سوبژکتیویسم و تقابل عالم و آدم دارد. تقابلی که بیشتر کوشش اندیشمندان بعدی، نظیر لایبنیتس و اسپینوزا و کانت را به رفع آن معطوف کرد و موجب انتقادهای فراوانی بر دکارت شد. اساسیترین این انتقادها را میتوان در هایدگر بازجست، به گونه ای که گادامر که از بزرگترین شاگردان و اندیشمندان مکتب هایدگر است از تقابل ’حقیقت‘ و ’روش‘ سخن می گوید و نیز پست مدرنیستها در تقابل با روشگرایی دکارتی، خود را تعریف می کنند. پس از معرفی روش به معنای مدرن آن و طرح و بررسی انتقادی آن، این مقاله نخست به معرفی روشهای طراحی به طور کلی و پس از آن، به صورت ویژه به روش های طراحی در معماری می پردازد. در یک نگاه کلان می توان طراحی را مشتمل بر سه بخش تجزیه، ترکیب و ارزیابی می دانند و در هر بخش هم روشهای متفاوتی ارائه می کنند، در بخش تجزیه از روشهای نظریه تصمیم، تحلیل ارزش، مهندسی سیستمها و ... در بخش ترکیب از ماتریس تعامل، شبکه تعامل و ... بهره میبرند. روشهای طراحی مورد بحث تا اینجا اختصاص به معماری ندارد بلکه در سایر رشته ها نیز بکار می رود. روشهای طراحی در معماری را به گونه های مختلفی دسته بندی کرده اند، جفری برادبنت (Geoffrey Broadbent) در کتاب طراحی در معماری: معماری و علوم انسانی به بازشناسی چهار روش طراحی در تاریخ معماری می پردازد؛ عملگرا (Pragmatic) ، نمادگرا (Iconic) ، قیاسی (Analogical) و قاعده گرا (Canonic) . که به شرح کوتاهی از آنها خواهیم پرداخت. جدا از نگاه تکوینی-تاریخی برادبنت، روشهای طراحی در معماری را به اشکال دیگر نیز دسته بندی کرده اند که می توان به روشهای ارجاع به طبیعت و هندسه، الگو قراردادن موسیقی و ریاضیات، رخدادهای تصادفی و ناخودآگاه، نگاه به گذشته، کارکردگرایی، منطقه گرایی، فرایندهای زاینده (مرفینگ، فولدینگ، طراحی پارامتریک) اشاره کرد که سعی میشود هر یک جداگانه معرفی شوند. با نظر به این انتقادات، این مقاله، به روش انتزاعی و فرمال نمی پردازد بلکه روش را با هدف و مقصد با هم در نظر می گیرد. یعنی فرم و محتوا و روش و هدف را جدا نمیانگاریم و آنها را در ارتباط مستقیم و دو سویه با یکدیگر میدانیم، هر روشی به هدفی خاص می انجامد و هر هدفی هم با هر روشی دست یافتنی نیست. پس به جای پرسش از روش طراحی، از روش طراحی و هدف از طراحی پرسش می کنیم.