بازتعریف نقش زن در خانواده و تأثیر آن بر تزیینات نقاشی و ساختار خانه های اعیانی تهران در دوره قاجار

بسیاری از شرح حال ها و سفرنامه های دوره قاجار، تغییراتی تدریجی را در فرهنگ زندگی خانواده های اعیانی تهران به ویژه از اواسطدوره ناصری گزارش داده اند. برخی از این تغییرات، تعریف نقش زن در خانواده را به تدریج تغییر داد. هدف این مقاله، بررسی چگونگیتغییر کالبد، تزیینات نقاشی و ساختار خانه بر اساس بازتعریف نقش زن در تهران دوره قاجار است. از آنجایی که ملاحظه جایگاه زناندر بافت و زمینه دوره قاجار، بدون در نظر گرفتن شیوه زندگی، ساختار خانواده و شرایط فرهنگی-اجتماعی آن دوره امکان پذیر نیست،بنابراین بررسی واقعیت های مرتبط با تعریف جایگاه زن، بر اساس طرح تحقیق تاریخی و از طریق منابع دست اول و گاه دست دومصورت گرفته است. نتایج تحقیق نشان می دهد که ظاهر شدن زنان در جامعه، که پیشتر پوشیده و پنهان بودند، و کم رنگ شدنمرزهای زنانه-مردانه باعث ایجاد تغییر در فرهنگ زندگی شد، تا جایی که از اواخر دوره ناصری به تدریج لزوم وجود خواجه ها به عنوانرابط دنیای زنانه و مردانه از بین رفت. با رواج تک همسری، اندرونی های متعدد و فضایی برای خواجه ها نیز کنار گذاشته شدند و به اینترتیب، خانه کالبد متمرکزتری به خود گرفت. مضامین تزیینات نقاشی خانه های این دوره نیز روایتگر تغییرات یاد شده است؛ به گونه ایکه تصاویری از زنان فرنگی بر روی دیوارها و سقف تالارها و شاه نشین های خانه های اعیانی ظاهر شد و کالبد زنان و مردان نیز ازمیانه های دوره ناصری به شکلی متمایز نگاشته شد.