اعتدال گرایی در گستره تاریخ تمدن اسلامی؛ یک بررسی مقدماتی

؛«اعتدال» واژه ای نوپدید در فرهنگ سیاسى ما نیست، ولى از جمله واژگانى است که به تازگى کاربرد فراوان یافته و وارد نظام سیاست گذاری و برنامه ریزی کشور شده است. این گونه واژگان اگر به درستى تبیین نشود و وفاق نسبى درباره مفهوم آنها پدید نیاید، دشواری هایى را پدید خواهد آورد. «اعتدال» به عنوان یک ارزش دینى و مبتنى بر یک بنیاد معرفتى متفاوت با مبنای مشهور ارسطویى آن، در متون دینى ما بسیار مورد توجه بوده و همسان و همپای دیگر باورها و ارزش های دینى به شکل های گوناگون در لایه ها و ابعاد مختلف تمدن اسلامى تجلى یافته است. برای سنجش فرضیه «اعتدال؛ به مثابه یکى از ویژگى های تمدن اسلامى» باید مطالعات گسترده ای سامان پذیرد. این نوشتار به عنوان گام نخست در این زمینه و با هدف ارائه الگویى برای پژوهش های مشابه، کاربردهای واژه «الاقتصاد» به معنای «اعتدال» را در متون روایى، فقهى، اخلاقى، ادبى، حکومتى و تاریخى و نیز دانش بلاغت بررسى کرده و به این نتیجه رسیده است که «اعتدال» افزون بر خاستگاه دینى در عینیت جامعه اسلامى نیز رواج داشته و تمدن اسلامى در جنبه های مختلف از آن تأثیر پذیرفته است. اگر این یافته با یافته های دیگر بررسى های تکمیلى سازگار باشد، مى توان با اطمینان بیشتری از اعتدال ورزی به عنوان یکى از ویژگى های تمدن اسلامى یاد کرد.