اصول حاکم بر ارزیابی ادله در آیین دادرسی مدنی ایران

ادله اثبات دعوا یکی از مهم ترین مباحث دادرسی مدنی است و اصولا افرادی پیروز یک دعوا می باشند که در ارائه دلیل نهایت دقت و تبحر را بکار برده باشند. گاه ممکن است شخصی نتواند با ارائه ادله حق خود را ثابت کند هر چند واقعا و نفس الامر ذیحق باشد. در بین نظام های حاکم بر ادله، در نظام ادله مختلط؛ ضمن اینکه دلایل احصا شده است و ارزش آن نیز مشخص شده است، لیکن دست قاضی نیز در کنار این ادله باز می باشد. در این نظام قاضی برای کشف حقیقت تحقیق می کند و هدف دادگاه از دادرسی، فقط فصل خصومت نیست، بلکه رسیدن به حقیقت و واقعیت هر قضیه است. بر همین اساس، می تواند به ارزیابی دلایل بپردازد. ارزیابی دلیل، فرایندی دانست که قاضی هر پرونده، ادله ابرازی طرفین را با رعایت ضوابط و شرایط قانونی مورد بررسی و کنکاش قرار داده و در نهایت با بررسی صحت و سقم آن ها، توان اثباتی هر کدام را مشخص می نماید. مبانی ارزیابی دلیل توسط دادرس را می توان لزوم کشف حقیقت، اجرای عدالت و همچنین لزوم قناعت وجدانی دادرس نام برد. مهم ترین نتیجه این تحقیق آن است که دادرس در ارزیابی ادله کاملا مختار و آزاد نمی باشد، بلکه در این میان یک سری اصول بنیادین وجود دارند که دادرس را محدود و تحت نظارت قرار می دهند، البته همان طور که خواهیم دید، این اصول خود لازمه یک ارزیابی عادلانه، مناسب و منطقی می باشند و نباید آن ها را به مانند مانعی در جریان اجرای عدالت تلقی نمود.اصول حاکم بر ارزیابی ادله به دسته های مختلفی تقسیم می گردند. برخی از این اصول، ناظر بر جریان دادرسی بوده و بعضی از آن ها هم ناظر بر خود دلیل می باشند. اصول ناظر بر جریان دادرسی به دو دسته اصول حاکم بر دادرسی عادلانه و اصول ناظر بر تکلیف ارائه دلیل و اصول ناظر بر خود دلیل به دو دسته اصول ناظر بر شرایط ماهوی دلیل و اصول ناظر بر شرایط شکلی دلیل تقسیم می گردند. دادرس لازم است در ارزیابی خود از ادله ارائه شده به اصول مذکور توجه نموده و در هر مورد آن ها رعایت نماید.