بررسی تنوع مورفولوژیک توده های جنس ریحان (Ocimum spp.) بومی ایران

جنس ریحان متعلق به تیره نعناعیان یکی از مهمترین و اقتصادی ترین گیاهان دارویی دنیا است که گونه های آن برای تولید چای دارویی، اسانس، قاصد دارویی، ادویه ای، به صورت سبزی و گیاه زینتی گلدانی مورد استفاده قرار می گیرند. این تحقیق به منظور تعیین تنوع ژنتیکی 38 توده ریحان بومی به همراه 2 رقم اصلاح شده (اپال و کشکنی لولو) به عنوان شاهده با استفاده از 32 صفت کمی و کیفی مورفولوژیک در شرایط مزرعه ای انجام شد. نتایج مطالعات تاکسونومی نشان داد که این توده ها متعلق به سه گونه O. ciliatum ( 23 توده )، O. minimum(1 توده )، O. basilicum(15 توده ) بودند. براساس نتایج تجزیه واریانس داده ها، تفاوت های معنی داری در صفات کمی و کیفی اندازه گیری شده در بین توده ها مشاهده شد. بیشترین طول گیاه ( 49/5 سانتی متر ) و چرخه گل (11/3 عدد ) متعلق به توده شماره 18 و بیشترین طول گل آذین را توده های 6 و 13 ( 15/1 سانتی متر ) داشتند. بیشترین طول و عرض برگ را توده های 4 و 5 به خود اختصاص دادند. میزان اسانس توده ها محدوده ای از 0/47% تا 1/42% بود. بیشترین میزان اسانس به ترتیب مربوط به رقم های اصلاح شده کشنکشی لولو ( توده 40)، اپال (توده 34) و توده های بومی 10 و 7 با 1/42%، 1/31% 0/98% و 0/91% بود. بیشترین مقدار وزن تر و خشک بوته به ترتیب متعلق به توده های 13 و 18 ( 185/5 گرم ) و 13 ( 41/2 گرم ) بود. همبستگی مثبت و معنی داری بین طول گیاه با طول گل آذین، تعداد چرخه گل، صفات مربوط به گل و برگ و بین وزن تر و خشک گیاه در هر دو گونه در سطح 1% مشاهده شد، ولی میزالن اسانس با وزن تر و خشک تنها در گونه بازیلیکوم رابطه مثبت و معنی داری نشان داد. نتایج تجزیه به مولفه ها نشان داد 5 مولفه اصلی 74 درصد از تغییرات کل داده ها را توجیه کردند. تجزیه خوشه ای (کلاستر) براساس صفات اندازه گیری شده با استفاده از روش وارد نشان داد، 40 توده در 3 گروه اصلی قرار می گیرند، همچنین تنوع در نمونه ها با پراکندگی جغرافیایی آنها مطابقت نداشت. به طور کلی نتایج بدست آمده از این تحقیق نشان داد ریحان های ایران از نظر صفات بررسی شده از تنوع بالایی برخوردارند و ژنوتیپ های با ارزشی از نظر صفات باغبانی در بین آنها وجود دارد که می توانند منابع ژنتیکی مناسبی برای انجام امور اصلاحی به منظور تولید ارقام باشند.