تبیین یا تفسیر؟ نقش عوامل مادی و معنایی در مفهوم بندی های نظری از انقلاب اسلامی

وقوع انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷ در ایران در زمانی که نظریه پردازی در حوزه انقلاب ها و جنبش های اجتماعی بیشتر متأثر از تبیین های مادیگرا و علمگرایانه بود، به نوعی آزمون برای نظریه های موجود و نیز زمینه ای برای جرح و تعدیل این نظریه ها و/یا ارائه مفهوم بندی های جدید بر مبنای نگاه های متفاوت نظری شد. استدلال اصلی این مقاله آن است که بسیاری از نظریه ها و نظریه پردازان موجود در مواجهه با انقلاب اسلامی ناگزیر از تعدیل در علوم « چرخش فرهنگی » دیدگاه های مادیگرای خود شدند و در عین حال با توجه به آنچه که از آن با عنوان اجتماعی یاد میشود، زمینه برای نگاههای معناگرایانه و تفسیری به انقلاب اسلامی فراهم شد. در اینجا پس از مروری بر دیدگاه های مادیگرایانه جریان اصلی علوم اجتماعی به انقلاب و چگونگی تعدیل آنها در تبیین انقلاب اسلامی، به بررسی دستاوردهای نگرش های تفسیری‐ معناگرایانهای که به توضیحاتی متفاوت از انقلاب در ابعاد مختلف آن منتهی شد میپردازیم. در پایان نشان داده میشود که چگونه تکثر نظری در عمل به باز شدن دریچه های متعدد و نوینی در شناخت این پدیده بزرگ اجتماعی و سیاسی ربع آخر قرن بیستم منجر شده است.