تغییراقلیم و مدیریت منابع آب؛ مطالعه موردی: شهرستان همدان

بیش از سه دهه است که موضوع تغییر اقلیم در سطح جهانی مطرح شده و بررسی تاثیر تغییرات آب و هوایی و روند تدریجی گرم شدن زمین بر استراتژی توسعه در حوزههای مختلف، بیش از پیش در کانون توجه دولتمردان و مراجع علمی قرار گرفته است. از منابع آب و حوزه انرژی گرفته تا کشاورزی، منابع غذایی، بهداشت، جنگلها و رویدادهای طبیعی نظیر سیل و طوفان میتوانند از تغییرات آب و هوایی تاثیر بپذیرند. اثرات وارد بر منابع آب بهعنوان بخشی از اکوسیستم که تحت تاثیر تغییراقلیم قرار میگیرد، واضح است، اما آنچه کارشناسان و محققان بهعنوان اثر بارز رخداد پدیده تغییر اقلیم معرفی میکنند، بالا رفتن عدم قطعیتها در یک سامانه آبی است. این عدم قطعیتها در بخشهای مختلف یک سیستم آبی مانند بارشها، آوردها و ... خود را نشان میدهد که منجر به افزایش عدم اطمینان در تامین منابع آب یک سیستم خواهد شد. با بروز عدم قطعیت در تامین منابع آب، برنامهریزی و مدیریت منابع آب دچار مشکلات عدیده خواهد شد که خود چالش درون بخشی و بین بخشی را به دنبال خواهد داشت. آنچه موضوع واکاوی در متن حاضر است، بررسی اجمالی پیامدهای پدیده تغییراقلیم بر منابع آب و همچنین استراتژیهای تطبیق در مقابل این پدیده، خصوصا ضرورت مدیریت بحران در تصمیمگیری و سیاستگذاری در سطح ملی و واقعگرایی و آیندهنگری نسبت به این پدیده و تاثیرات آن در بخش آب میباشد که از این رو ضروری است که پیامدهای این پدیده در برنامهریزیهای بلندمدت کشور و علیالخصوصبهصورت شاخص در استان همدان مدنظر قرار گیرد، لذا در این مقاله بهصورت پایلوت در مورد شهرستان همدان و اثرات خشکسالی ناشی از تغییر اقلیم در سفرههای آب زیرزمینی دشتهای شمال همدان صورت گرفته است، البته طی سالهای گذشته (نیمه دوم دهه 1370 (دشتهای شمالی همدان با افت شدید و فاجعهآمیزی روبرو شده است، بهطوریکه سبب خشکی یا کمآبی قنوات، چشمهها و چاههای منطقه شده، همزمان با این پدیده خشکسالیهای متوالی و بسیار شدید به موازات اغلب نقاط کشور در آن به وقوع پیوسته است. آب مورد مصرف غالب بخشهای کشاورزی، اقتصادی و شرب منطقه از منابع آبهای زیرزمینی است، بنابراین افت شدید سطح ایستابی سبب اختلال و ایجاد بحران در کشاورزی و شرب اغلب آبادیها و کشاورزان منطقه همدان گردیده ست. از آنجا که دشتهای مورد مطالعه از سال 1370 منطقه ممنوعه توسعه آبهای زیرزمینی بوده، ولی در نیمه دوم دهه 70 با افزایش چشمگیر افت و تخلیه آبهای زیرزمینی برخلاف روند اولیه باعث توجه بیشتر به نوسانات و ناهنجاریهای عناصر اقلیمی حاکم بر منطقه و اثرات آن بر منابع آب گردید، کاهش ریزشهای جوی و افزایش محسوس دما در دوره سرد سال تغییر نوع بارش از برف به باران در سالهای اخیر به تدریج عاملی در افت متناوب و بعضا با شتاب سفرههای زیرزمینی در دشتهای شمال همدان گردیده است که به موازات برداشتهای بیرویه جهت مصارف کشاورزی موجب تخلیه آبخوان دشتها و درنتیجه وقوع خشکسالی هیدرولوژیکی در سطح منطقه گردیده است