پهنه‌بندی مناطق بیابانی استان خراسان بر اساس معیارهای اقلیمی با تأکید بر نمایه خشکی

خشکی و خشکسالی و به تبع آن بیابان و بیابانزایی در کشور ما متاثر از شرایط اقلیمی است که خود نمودی از فرآیندهای بزرگ مقیاس از جمله سیکلونهای جوی یا گردش اتمسفری است. بیابان به عنوان یک بیوم از بیومهای زیست کره (بیوسفر) که حاصل چرخش‌های اتمسفری است، مورد قبول همگان است. آنچه امروز به عنوان تهدیدی بر محیط زیست از آن یاد می‌شود، پدیده بیابانزایی است که از پیامدهای تغییر اقلیم و توسعه نادرست فعالیتهای بشری است. صرف نظر از میزان تاثیرگذاری هر کدام از این عوامل بر پدیده بیابانی شدن، آنچه که تا به حال در شرایط کشورمان کمتر مورد توجه بوده، تعیین حدود و قلمرو گسترش بیابانهای طبیعی از دیدگاه معیارهای اقلیمی است. در این مقاله سعی شده است تا نحوه پهنه بندی مناطق بیابانی براساس شاخص‌ها و معیارهای اقلیمی منعکس کننده شرایط خشکی در سطح استان پهناور خراسان ارائه گردد. با این هدف، پس از شناسایی شبکه ایستگاههای هواشناسی موجود در استان و بررسی کمی و کیفی آمار مربوطه، اطلاعات مربوط به 85 ایستگاه در یک دوره آماری درازمدت (20 ساله) مورد استفاده قرار گرفت. توزیع مکانی آنها در محیط GIS به صورت نقطه‌ای (Point map) انجام شد. این لایه به عنوان نقشه پایه برای کارهای بعدی مورد استفاده قرار گرفت. در ادامه برخی از پارامترهای اقلیمی نظیر ضریب بی‌نظمی بارش، ضریب خکی دو مارتن، ضریب تغییرات سالانه بارندگی، متوسط سالانه دما، بارش و تبخیر را که مشخصاً منعکس کننده ویژگیهای اقلیمی مناطق بیابانی است، برای تمامی ایستگاههای منتخب محاسبه گردید. آنگاه به روش میان یابی و با استفاده از نرم افزار سورفر (Surfer)، نقشه‌های هم میزان (ایزومتریک) مربوط به شاخص‌های اقلیمی ترسیم گردید. از بین خطوط کنتوری رسم شده، مقادیر عددی مربوط به هر شاخص به عنوان ممیزهای مناطق بیابانی از منظر خشکی به روش تطبیق با لایه اطلاعاتی کوه و دشت و قضاوت کارشناسی تعیین شد. نهایتا با انطباق و همپوشانی لایه‌های اطلاعاتی مختلف، نواری انتقالی به وجود آمد که حد داخلی آن واجد ویژگی های بیابانهای طبیعی و حد خارجی آنرا مناطق غیر بیابانی تشکیل داد. نتایج نشان داد که در عبور از مناطق بیابانی فعال به غیر بیابان، ناحیه‌ای انتقالی وجود دارد که ویژگی‌های هر دو منطقه را در برداشته و به عنوان منطقه نیمه بیابانی شناخته می‌شود. این موضوع بیانگر تغییرات تدریجی پدیده‌های محیطی است و معمولاً فرایندهای بیابانزایی در این ناحیه فعال می‌باشد.