بررسی و مطالعه معماری مسجد جامع تبریز

در میان فضاهای درون شهری هر شهر و روستا مساجد همیشه از جایگاه ویژهای برخوردار بودهاند. پژوهش حاضر به بررسی مسجد جامع تبریز واقع در استان آذربایجان شرقی به مرکزیت شهر تبریز پرداخته است. این بنا در آخر بازار بزرگ تبریز واقع گردیده و یکی از قدیمیترین آثار این شهر به شمار میرود. متاسفانه امروزه از بنای اولیه مسجد و شواهد و مدارک مربوط به آن چیز زیادی برجای نمانده است و بدین لحاظ نمیتوان تاریخ دقیق ساخت و نام بانی بنای اولیه مسجد را مشخص کرد. سید محمدرضا طباطبایی در کتاب تاریخ اولاد اطهار بدون ارایه مدارکی، بنای مسجد را مربوط به صدر اسلام و بانی آن را عبدالله بن عامرب ذکر می کند. قشری دیگر، بنای اولیه مسجد را مربوط به دوره ی سلجوقیان میدانند. در کتاب مرزباننامه، راجع به مسجد جامع تبریز اشاراتی شده که موید آبادانی و شکوه آن در بین سالهای 622- 607 ه.ق، عصر اتابک ازبک بن محمد ایلدیگز بوده است. از ویژگیهای بارز بنا طول آن بوده که در حدود 62 متر است و از جنوب به شمال امتداد دارد، قسمت شبستان آن دارای طاقی بلند و بزرگ است به عرض 15 متر که به وسیله ی دو جرز عریض مجزا میشوند. در انتهای این قسمت محرابی از سنگ مرمر سفید با طرحهای مارپیچ به شیوه ی صفوی به چشم میخورد و در بالای طاق محراب، کتیبهای گچبری به خط کوفی از دوره ایلخانان مغول باقی مانده است. نتیجه تحقیق حاکی از آن است که معماری کل این بنا مربوط به دوره سلجوقیان تا دوره قاجار میباشد.در دوره ی حکومت آق قویونلویان نیز، در آذربایجان توسط سلجوق شاه بیگم در بخش شمالی این مسجد، گنبدی رفیع مزین به انواع کاشیکاریهای معرق احداث شده که هنوز هم پایه ها و گوشه هایی ازکاشی کاریهای آن باقیمانده است.