جایگاه دستور در نظریه ها و برنامه ای زبان دوم آموزی؛در جستجوی طرحی برای آموزش دستور زبان فارسی

یکی از مباحث جدی و چالش برانگیز برای برنامه ریزان و مدرسان زبان بوده است. در برخی از برنامه های درسی، دستورمحور، آموزش بوده و محتوای اصلی تلقی شده است؛ درحالیکه در برخی دیگر، دستور به کلی کنار نهاده شده و معنا، محور برنامه های آموزش زبان بوده است. مطالعه پیشین برنامه ها و شیوه های آموزش زبان دوم/خارجی حاکی از شکلگیری سه رویکرد درباره آموزش دستور است. رویکرد اول، که عمدتا در برنامه درسی دستوری یا ساختگرا تجلی یافته است، دستور را محتوای اصلی برنامه درسی دانسته و آن را چارچوب و قالب سازمان دهنده برنامه زبان آموزی در نظر می گیرد. این رویکرد بر تمرکز آشکار بر دستور و آموزش مستقیم آن تاکید داشته و اوج رواج آن دوره ساختگرایی، یعنی اواسط قرن بیستم تا دهه هفتاد این قرن، بوده است. رویکرد دوم، که نقطه مقابل رویکرد تمرکز بر دستور است، بر معنا و نقشه ای زبانی تاکید دارد. در این رویکرد، آموزش دستور به کلی کنار نهاده شده و تبادل معنا، محور اصلی برنامه زبان آموزی است. این رویکرد نیز در اواخر دهه هفتاد قرن بیستم مطرح و در دو دهه پایانی این قرن به اوج اعتبار خود رسید. رویکرد سوم، با اتخاذ موضعی بینابین بر آموزش دستور در کنار معنا و در رابطه فرایندی تاکید دارد. این رویکرد نیز در اواخر قرن گذشته مطرح شد وعمدتا در الگوی آموزشی تکلیف محور مطرح گردیده است. شواهد مختلف حاکی از آن است که اتخاذ رویکردهای مختلف درباره آموزش دستور ناشی از تعاریف متفاوتی است که برای این بخش از زبان ارایه شده است. این تعاریف شامل دستور ذهنی، دستور زبانشناختی،دستور توصیفی، دستور معیار، دستور معلم و دستور آموزشی است. سوال اصلی پژوهش حاضر این است که با توجه به اهداف بنیادی آموزش زبان فارسی به غیر ایرانیان، کدام دستور را باید آموزش داد و کدامیکاز سه رویکرد فوق برای دستیابی به این هدف مناسبتر است. برای این منظور، ابتدا سیر تکوین دیدگاه های آموزش زبان بررسی خواهد شد. سپس، بازتاب این دیدگاه ها در برنامه های درسی آموزش زبان مورد بحث قرار خواهد گرفت. در ادامه، دستور آموزشی و ویژگی های آن بحث خواهد شد. در بخش پایانی نیز تلاش خواهد شد تا متناسب با اهداف بنیادی آموزش زبان فارسی، الگویی برای تدوین محتوای دستوری و آموزش دستور زبان فارسی پیشنهاد گردد.