تحلیل شبکه ای؛ رویکردی نوین در ارزیابی سیاست های محیط زیست (مطالعه قانون برنامه چهارم و پنجم توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی ج.ا.ا.)

بررسی وضعیت محیط زیست در ایران از منظر جایگاه و روابط میان سازمانی حاکی از آن است که خلاءهای قانونی مربوط به جایگاه و وظایف متولیان محیط زیست، خلاءهای قانونی در خصوص روابط میان سازمانی در این حوزه و نیز مشکلات برون سازمانی سبب کاهش کارایی متولیان این امر در کشور شده است. همچنین به دلیل نبود یک الگوی سیاستی مشخص در مدیریت این منابع، با وجود تلاش های فراوان، موارد عدیده ای از عدم موفقیت در سیاست ها و طرح ها به چشم می خورد (محمدی کنگرانی و همکاران، 1395). همچنین با توجه به ماهیت چندگانه مدیریت محیط زیست در کشور، می بایست نوع چیدمان سازمانی متولیان این امر به گونه ای تحقق یابد که امر نظارت، نگهداری، توسعه و بهره برداری از محیط زیست در آن در یک تعادل منطقی قرار گیرد (خواجه نایینی و همکاران، 1394). اما با توجه به اینکه سازمان حفاظت محیط زیست عموما و به ویژه از سوی طرفداران توسعه اقتصادی کشور به عنوان یک نهاد مزاحم توسعه نگریسته می شود، هنوز این سازمان نتوانسته است با وجود اهمیت یافتن مسایل محیط زیستی در ایران و جهان، جایگاه سیاسی و اجتماعی شایسته ای در ساختار حکومت بدست آورد. همچنین روشن نبودن جایگاه قانونی محیط زیست در نظام برنامه ریزی و مدیریتی کشور، یکی از مهمترین علل عدم اجرای ضوابط و قوانین زیست محیطی در حین انجام فعالیت های توسعه ای است (خواجه نایینی و همکاران، 1393). براین اساس و با جمع بندی این دو نکته که به دلیل محدود بودن اطلاعات و آگاهی ها و عدم شناخت پیچیدگی و روابط متقابل طبیعی، لطماتی بر محیط زیست وارد آمده است و نیز امروزه برای حل یک مسیله علاوه بر لزوم بررسی خود مسیله، به همان میزان ضرورت بررسی مسایل مرتبط مطرح است، می توان چنین نتیجه گیری نمود که امکان تجزیه و تحلیل یک مسیله سیاستی و مدیریتی در خلاء وجود ندارد. همچنین مبنای علمی نشان می دهد که انجام تحلیل مناسب از سیاست های عمومی نیازمند درک صحیح از روابط و حلقه های علت و معلولی اصلی آن هاست (خیرخواه و همکاران، 1395).از سوی دیگر، گسترش نگرش جامع به مدیریت و سیاستگذاری محیط زیست در پی عدم موفقیت بسیاری از سیاست ها و طرح های پیشین، بسیاری از متخصصان این حوزه را به سوی استفاده از روش های جدید ارزیابی کشانده است که امکان یافتن نقاط ضعف و خلاهای سیاست ها و طرح های گذشته را برای آنها فراهم می سازد. تحلیل شبکه ای یکی از این روش های نوین می باشد که اصل را بر روابط میان فاکتورها قرار داده و با ترسیم شبکه های ارتباطی، آنها را تحلیل می نماید. همچنین شبکه بندی امکان بررسی و تحلیل ارتباطات میان یک مساله با مسایل مرتبط را میسر می سازد؛ زیرا نمی توان در دنیای پیچیده امروز مرز دقیق و مشخصی میان مسایل برشمرد (محمدی کنگرانی و حسین زاده، 1395).